ساختمان مو و اصول مراقبت از آن

آنچه در این مقاله می خوانید:
موی سر و بدن ازنظر اجتماعی، روانی و جنسی اهمیت بسیار زیادی دارد. هر تغییری در الگوی رویش مو، افزایش یا کاهش تعداد یا تغییر رنگ آن ممکن است تأثیرات روانی بسیار زیادی روی فرد داشته باشد. در این مقاله قصد نداریم درباره اهمیت اجتماعی و جنسی مو صحبت کنیم؛ بلکه به ارائه اطلاعات عمومی و پیشنهاداتی برای مراقبت از مو می‎پردازیم و به شما خواهیم گفت که چگونه به بهترین وجه از موی خود مراقبت کنید. پس با ما همراه باشید.

ساختمان مو را بشناسید

در پوست سر شما تعداد زیادی فولیکول یا پیاز مو وجود دارد. در کف فولیکول مو سلول‌های منحصربه‌فردی وجود دارند که مو را می‌سازند. این سلول‌ها قابلیت تکثیر زیادی دارند. با تکثیر این سلول‌ها، سلول‌های قدیمی‌تر در ردیفی عمودی به سمت بالا فشار داده می‌شوند و به‌تدریج اضمحلال می‌یابند. ازآنجاکه سلول‌ها در حرکت به سمت بالا ازنظر بیولوژیکی می‌میرند، بخش بالای مو از سلول‌های مرده‌ای تشکیل شده است که با ماده بین سلولی سیمان مانندی به هم متصل‌اند. به‌بیان‌دیگر، بخشی از مو که بیرون از پوست است، از ماده مرده کراتینی (شاخی) ساخته شده است. تنها بخش زنده مو، سلول‌های موجود در کف فولیکول مو هستند که دائماً در حال تکثیرند و کیفیت مو را تعیین می‌کنند.

تا زمانی که سلول‌های موجود در کف فولیکول مو که پایه مو را می‌سازند، سالم و طبیعی هستند، مو به رشد خود ادامه می‌دهد. اگر به هر دلیل این سلول‌ها صدمه ببینند، رشد مو از آن فولیکول متوقف می‌شود.

موی جدید چگونه تشکیل می شود؟

روند تشکیل مو شبیه روند تشکیل لایه کراتینی (شاخی) پوست است. سلول‌های موجود در پایه اپیدرم و کف فولیکول مو تکثیر می‌شوند و به‌تدریج به بالا فشار داده می‌شوند، اضمحلال می‌یابند (تجزیه می‌شوند) و می‌میرند. سلول‌ها در طی روند دژنراسیون مقادیر زیادی از پروتئینی به نام کراتین در خود جمع می‌کنند که درواقع ماده اصلی تشکیل‌دهنده لایه کراتینی (شاخی) خارجی پوست است. کراتین به لایه خارجی پوست حالت شاخی می‌دهد (درواقع، کراتین همان ماده‌ای است که شاخ پستانداران از آن ساخته شده است)، در فولیکول‌های مو سلول‌ها ماده کراتینی دیگری تولید می‌کنند، پروتئینی با قوام سخت و مخصوص به نام کراتین سخت که با کراتین پوست از نظیر شیمیایی تفاوت دارد.

موهای بخش های مختلف بدن ما چه تفاوتی دارند؟

همه موهای بدن از ریشه و یا فولیکول مو می رویند. ریشه مو ساختمانی لوله‌ای شکل و دراز در پوست است که پوشیده از سلول‌هاست و مو از سلول‌های کف فولیکول می‌روید. با این وجود موهای بخش های مختلف بدن از نظر ساختار، تعداد و رنگ تفاوت هایی با هم دارند و به طور کلی تحت تاثیر مکانیسم های بیولوژیکی متفاوتی قرار دارند. بهتر است بدانید که آنچه باعث افزایش موهای بدن شما می شود، ریزش موهای سرتان را به همراه خواهد داشت و برعکس!

• موی کرکی : موی نرم، کوتاه و روشن که معمولاً از دو سانتی‌متر بلندتر نمی‌شود.
• موی نهایی : موی نهایی، درازتر، کلفت‌تر، رنگ دارتر، زبرتر و محکم‌تر از موی کرکی است. قبل از بلوغ موی انتهایی فقط روی سر، ابروها و مژه می‌روید. طی بلوغ جنسی بعضی از فولیکول‌هایی که موی کرکی ایجاد می‌کردند، در پاسخ به تغییرات هورمونی شروع به ساخت موهای نهایی می‌کنند.
• موی بینابینی : به‌غیراز انواع ذکرشده در بالا، موهایی نیز وجود دارد که فرم بینابینی دارد و در حالتی بین موی کرکی و موی نهایی قرار می‌گیرد.

تعداد فولیکول‌های مو در بدن چقدر است؟

به‌طور متوسط پنج میلیون فولیکول مو در سطح بدن وجود دارد. تعداد فولیکول‌های مو در زن و مرد و در نژادهای مختلف اختلاف فاحشی ندارد. اختلاف ظاهری بین موی زن و مرد به دلیل نوع موهایی است که از فولیکول‌ها تولید می‌شود. بعد از تولد، هیچ فولیکول جدیدی ایجاد نمی‌شود. بعضی از مناطق بدن حاوی فولیکول مو نیستند که شامل کف دست و پا، بخش‌های قرمز لب، ناف، نوک پستان‌ها، پوست روی محل اتصال بندهای انگشتان و بخش‌هایی از اعضای تناسلی می‌شود. بقیه بخش‌های بدن که در ظاهر مو ندارند، درواقع پوشیده از موهای ریز، کرک مانند و تقریباً نامرئی هستند.

تعداد تقریبی فولیکول‌های موی روی سر به‌طور متوسط ۱۰۰٫۰۰۰ عدد است. این تعداد حد متوسط و مربوط به افراد با موی تیره است، تعداد مو به عوامل وراثتی و رنگ مو بستگی دارد. مو سرخ‌ها موهای کم تعداد تر ولی زبرتری دارند. افراد موطلایی موهای بیشتر (حدود ۱۲۰٫۰۰۰) ولی نازک‌تری دارند. با افزایش سن، کم‌کم تعداد فولیکول‌های موی سر تا درجات مختلف کم می‌شود.

رنگ مو چگونه ایجاد می شود؟

همان‌طور که ملانوسیت ها (سلول‌های تولیدکننده رنگ‌دانه ملانین) به پوست رنگ می‌دهند، ملانوسیت های مو نیز به آن رنگ خاص خودش را می‌بخشند که در هر فردی بنا به خصوصیات وراثتی او تفاوت می‌کند. درجه غلظت و ساختمان شیمیایی ملانین رنگ‌های مختلف مو (طلایی، قهوه‌ای و سیاه) را ایجاد می‌کند.

ترکیبی به نام یوملانین مو را قهوه‌ای یا مشکی می‌کند، وقتی غلظت یوملانین کم باشد، موطلایی می‌شود. ترکیبی به نام فئوملانین به مو رنگ قرمز می‌دهد. وقتی مو ملانین خود را از دست می‌دهد، خاکستری یا سفید می‌شود.

برای مشاهده لیست بهترین محصولات مراقبت مو به “داروخانه انلاین” داروبوم سر بزنید.

ساختمان میکروسکوپی مو چگونه است؟

ماده اصلی سازنده مو پروتئین کراتین است. بدنه مو از رشته‌های نازک و به‌هم‌پیچیده کراتین ساخته شده است که تشکیل دسته‌های کلفت‌تری می‌دهند.

محور مو از سه لایه تشکیل شده است:

کورتکس

لایه مرکزی مو است و از سلول‌هایی تشکیل شده است که به‌طور مداوم در حال حرکت به سمت بالا هستند. به‌تدریج که این سلول‌ها به سطح می‌آیند، تحلیل می‌روند و می‌میرند. این سلول‌ها با ماده سیمان مانندی به هم متصل می‌شوند.

کوتیکول (پوسته)

این لایه خارج از کورتکس قرار گرفته و در حکم جلدی نازک برای کورتکس است. این لایه از سلول‌هایی تشکیل شده که بخشی از آن‌ها روی‌هم قرار گرفته است. کوتیکول نسبتاً نفوذناپذیر است و از نفوذ مواد خارجی به مو جلوگیری می‌کند.

اگر لایه کوتیکول سالم باشد و سلول‌ها به شکل منظمی روی‌هم قرار گرفته باشند، موها نرم و درخشان به نظر می‌رسند؛ زیرا اشعه نور به‌طور یکنواخت از آن منعکس می‌شود. اگر لایه کوتیکول صدمه‌دیده باشد (به هر دلیل مثل شانه زدن بیش‌ازحد، فر زدن، رنگ زدن یا صاف کردن) لایه کوتیکولی یکدست بودن خود را از دست می‌دهد. درنتیجه مو حالت درخشان خود را از دست می‌دهد و انتهای مو شکافته می‌شود.

مدولا (مغز)

لایه نازکی است در مرکز محور مو. گاهی مدولا وجود ندارد یا در طول مو به‌طور پیوسته موجود نیست. وجود یا عدم وجود مدولا ممکن است روی رنگ یا درخشان بودن مو تأثیر داشته باشد.

چرخه زندگی مو چگونه است؟

هر فولیکول مو چرخه‌ای برای زندگی دارد که شامل رشد، استراحت و افتادن می‌شود. چرخه زندگی هر مو به موهای دیگر ارتباطی ندارد و هم‌زمانی در کار نیست. به همین علت کاملاً طبیعی است که در هرروز تا ۱۰۰ تار مو بریزد و حدود ۱۰۰ تار مو جای آن را بگیرد. بعضی از موارد مراجعه به پزشک با شکایت ریزش مو به دلیل همین چرخه طبیعی مو است. در چنین مواردی هیچ درمان طبی نیاز نیست به‌غیراز اطمینان دادن به بیمار و توضیح اینکه چنین پدیده‌ای کاملاً شناخته‌شده و طبیعی است.

سرعت رشد مو

موی سر با سرعتی معادل حدود ۰٫۴ میلی‌متر در روز در یک دوره رشد سه تا پنج‌ساله رشد می‌کند. طول متوسط آن به ۷۰ سانتی‌متر می‌رسد ولی تا حدود ۱۰۰ سانتی‌متر نیز می‌تواند رشد کند. موی بدن با سرعت کمتری (حدود ۰٫۲ میلی‌متر در روز) رشد می‌کند و دوره رشد آن ۲ تا ۶ ماه است. طول این موها حداکثر به ۳-۱ سانتی‌متر می‌رسد.

هم طول دوره فعال رشد و هم سرعت رشد مو از فردی به فرد دیگر تفاوت می‌کند و به‌شدت متأثر از فاکتورهای وراثتی و نوع تغذیه فرد است. سن، جنسیت و عوامل تغذیه ای-هورمونی نیز در این امر مؤثرند (موی بدن زنان آهسته‌تر از مردان رشد می‌کند درحالی‌که موی سر زنان سریع‌تر از مردان رشد می‌کند).

رشد سریع مو و طولانی بودن دوره رشد را فاکتورهای وراثتی تعیین می‌کنند؛ بنابراین مشخص می‌شود که چرا موی بعضی از زنان بسیار بلند می‌شود درحالی‌که موی دیگری هرگز از سر شانه بلندتر نمی‌شود، حتی اگر آن را کوتاه نکند.

مراقبت از موها | کدام دستکاری ها در رشد مو مؤثرند؟

عواملی که روی رشد مو مؤثرند، عبارتند از:

کشیدن یا کشیده شدن مو

کوتاه کردن موی سر تأثیری روی رشد آن ندارد؛ زیرا رشد مو در انتهای فولیکول مو اتفاق می‌افتد. از سوی دیگر، کشیدن مو و وارد کردن فشار به فولیکول مو به ریشه مو صدمه می‌زند، آن را ضعیف می‌کند و موجب می‌شود که مو زودتر بریزد. فشار به موی سر ممکن است به دلیل شانه کردن به عقب و بستن محکم آن با گیره سر باشد. در این حالت از دست دادن مو (کم‌پشت شدن مو) در ناحیه شقیقه‌ها و پیشانی واضح‌تر است؛ زیرا در این مناطق مو تحت حداکثر فشار است. چنین حالتی با استفاده از تل سر نیز اتفاق می‌افتد. به همین شکل، موی مجعد نیز با شانه کردن در خلاف جهت رویش مو کشیده می‌شود و ممکن است صدمه ببیند.

به‌علاوه، در طی زمان هر یک از عوامل زیر به مو صدمه می‌زند و ریزش مو را بیشتر می‌کند:

• برس زدن شدید
• ماساژ دادن و مالیدن شدید موقع شستن موها

خشک‌کردن مو با مالیدن شدید

راه درست برای خشک‌کردن مو جذب آب آن با قرار دادن یک حوله روی سر و مالیدن آرام حوله است. اگر کسی از قبل ریزش مو دارد، باید شستن سر به‌آرامی و خشک‌کردن آن با مالش آرام را تمرین کند.

فشار موضعی به سر

پدیده نادری است که دلیل تأثیر آن ممکن است اختلال در جریان خون در ناحیه سر باشد. در نوزادانی که به پشت می‌خوابند، اغلب منطقه طاسی در پشت سر به چشم می‌خورد. بعد از جراحی‌های مهم که فرد مجبور است مدت زیادی به پشت و بی‌حرکت بخوابد، همین پدیده مشاهده می‌شود.

بعضی از مواد استفاده‌شده روی مو

در برچسب بسیاری از مواد آرایشی در بازار ادعا شده است که ریشه مو را با رساندن مواد “سازنده” احیا می‌کنند و بدین ترتیب رشد مو را زیاد و از ریختن آن جلوگیری می‌کنند. بیشتر این مواد حتی به ریشه مو نمی‌رسند و جذب ریشه هم نمی‌شوند؛ زیرا ریشه مو در عمق درم قرار گرفته است. تأثیر این مواد نیز روی رشد مو به‌هیچ‌وجه اثبات نشده است. دارویی که تأثیر نسبی آن روی رشد مو و سرعت رشد آن ثابت شده است، ماینوکسیدیل می‌باشد.

از سوی دیگر مواد سمی خاصی از طریق جذب سیستمی (طوری که به کل بدن برسد، مانند خوردن) یا از طریق مصرف موضعی به فولیکول مو صدمه می‌رسانند. به همین دلیل در انتخاب موادی که برای رنگ کردن، صاف کردن یا فر دادن به مو استفاده می‌شود، باید دقت کرد که از تولیدکننده معتبر و شناخته‌شده‌ای باشد. بعضی از موادی که برای از بین بردن موی اضافی بدن در بازار موجود است، ممکن است ماده شاخی را که مو از آن ساخته می‌شود حل کنند ولی هیچ تأثیری روی بخش زنده مو ندارند.

گرمای متمرکز بر سر

سر معمولاً در اثر استفاده از وسایل خشک‌کننده، فر دادن یا صاف کردن مو (به‌وسیله تل‌های الکتریکی یا اطوی مو) گرم می‌شود. جریان داغ و قوی آب نیز برای مو مضر است. دمای بالا در نزدیکی ریشه مو ممکن است به آن صدمه بزند.

معمولاً بهترین راه برای درمان ریزش مو ، استفاده از یک مکمل تقویت مو مناسب در کنار درمان علت اصلی ریزش مو می‌باشد برای آشنایی بیشتر مطالعه مقاله “مهمترین علت ریزش مو در ایران” پیشنهاد می‌شود.

سخن پایانی:
مطالب این مقاله را با ذکر این نکته به پایان می‌بریم که تشخیص طاسی و ریزش مو فقط با پزشک است. به‌غیراز طاسی مردان به علت ژنتیکی، عوامل متعدد دیگری مانند عوامل هورمونی، سوء تغذیه (کمبود ویتامین‌ها یا آهن)، تماس با مواد سمی، عفونت‌ها و بیماری‌های دیگر ممکن است در زنان یا مردان ایجاد ریزش مو یا طاسی بکنند. طاسی و ریزش مو موردی نیست که بتوان یک علت و یک درمان برای همه انواع آن ذکر کرد. ابتدا نیاز است که به یک متخصص پوست مو زیبایی مراجعه کنید و با یافتن علت اصلی ریزش مو، درمان را آغاز کنید. در بسیاری از موارد کمبودهای تغذیه‌ای علت اصلی ریزش مو هستند که می بایست از طریق رژیم غذایی و یا مصرف مکمل های پوست مو ناخن آن را برطرف کنید.