آنچه در این مقاله می خوانید:
داروی متفورمین، در درجه اول برای کنترل قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ تجویز می‌شود. این دارو با کاهش تولید گلوکز در کبد و افزایش حساسیت سلول‌های بدن به انسولین عمل می‌کند، در نتیجه به تنظیم سطح قند خون کمک می‌کند. علاوه بر این، متفورمین ممکن است اثرات مثبتی بر روی سطح چربی خون و فشار خون نیز داشته باشد و گاهی اوقات برای درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) نیز استفاده می‌شود. اگر می خواهید بدانید داروی متفورمین برای چیست و عوارض احتمالی و تداخلات دارویی آن چیست تا انتها با این مقاله از مجله داروبوم همراه باشید.
فهرست مطالب
متفورمین چیست؟
متفورمین برای کمک به درمان دیابت نوع دو استفاده می شود. مکانیسم اثر متفورمین با سایر داروهای خوراکی دیابت متفاوت است. مکانیسم اصلی متفورمین شامل مهار کمپلکس I میتوکندریایی است که منجر به کاهش تولید گلوکز کبدی، بهبود حساسیت به انسولین و تغییر متابولیسم انرژی سلولی می‌شود. این اثرات به کاهش سطح گلوکز خون و بهبود کنترل قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ کمک می‌کند.
در سایت mayoclinic آمده است:
متن انگلیسی:
Metformin does not help patients who have insulin-dependent or type 1 diabetes because they cannot produce insulin from their pancreas gland. Their blood glucose is best controlled by insulin injections.
ترجمه فارسی:
متفورمین به بیمارانی که به انسولین وابسته هستند یا دیابت نوع ۱ دارند کمک نمی‌کند، زیرا لوزالمعده آنها قادر به تولید انسولین نیست. بهترین راه برای کنترل قند خون در این افراد، تزریق انسولین است.
دیابت نوع ۲ نتیجه مقاومت طولانی مدت به انسولین است. این بدان معناست که بدن شما انسولین تولید می‌کند اما از آن به طور مؤثر استفاده نمی‌کند. مقاومت به انسولین می‌تواند باعث افزایش سطح قند خون (گلوکز) به سطح بالقوه ناامن شود. با گذشت زمان، قند خون بالا می‌تواند عوارضی مانند بیماری کلیوی، آسیب عصبی و بیماری قلبی ایجاد کند.
پزشکان همچنین ممکن است متفورمین را برای افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک تجویز کنند. این دارو ممکن است به موارد زیر کمک کند:
- بهبود حساسیت به انسولین
- کاهش مقاومت به انسولین
- تنظیم عملکرد تخمدان
نحوه مصرف قرص متفورمین
بهترین روش مصرف قرص متفورمین طبق تجویز و دستورالعمل پزشک است. پزشک درباره مقدار و نحوه مصرف داروی متفورمین توضیحات لازم را ارائه خواهد کرد. متفورمین در انواع مختلف آهسته رهش و سریع رهش عرضه می شود. قرص‌ها با رهایش سریع به محض مصرف شروع به اثر می‌کنند. قرص‌هابا رهایش طولانی در مدت زمان مشخصی پس از مصرف شروع به اثرگذاری می کنند.
زمان مصرف قرص‌های خوراکی متفورمین به نوع دارویی که مصرف می‌کنید بستگی دارد. به عنوان مثال، اگر قرص‌های متفورمین با رهایش سریع مصرف می کنید، باید آنها را دو بار در روز همراه با وعده‌های غذایی مصرف کنید. برخی افراد ترجیح می‌دهند دوز خود را یکی با صبحانه و دیگری با شام مصرف کنند. قرص‌های متفورمین با رهایش طولانی را فقط یک بار در روز مصرف کنید. باید دوز خود را با وعده غذایی عصرانه خود مصرف کنید.
هشدارهای مصرف قرص متفورمین
افرادی که به بیماری های زیر مبتلا هستند نباید از قرص metformin استفاده کنند و قبل از مصرف پزشک خود را از داروهای مصرفی و شرایط خود مطلع سازند.
- بیماری های کلیوی شدید
- اسیدوز متابولیک (metabolic acidosis)
- کتواسیدوز دیابتی (Diabetic ketoacidosis)
اگر یک دوز متفورمین را فراموش کنم چه اتفاقی می‌افتد؟
فراموش کردن یک دوز متفورمین معمولاً جای نگرانی جدی ندارد، اما بهتر است که این اتفاق به طور مکرر رخ ندهد. نخوردن یک دوز ممکن است منجر به افزایش اندک و موقتی در سطح قند خون شود تا زمانی که دوز بعدی مصرف شود. این افزایش معمولاً قابل توجه نیست، به خصوص اگر رژیم غذایی و فعالیت بدنی شما ثابت باشد.
در صورت فراموش کردن یک دوز چکار کنیم؟
اگر به زمان دوز بعدی نزدیک است: دوز فراموش شده را نادیده بگیرید و دوز بعدی را در زمان معمول خود مصرف کنید. هرگز برای جبران دوز فراموش شده، دو دوز را همزمان مصرف نکنید.
اگر هنوز زمان زیادی تا دوز بعدی باقی مانده است: برخی منابع توصیه می‌کنند که اگر به یاد آوردید، دوز فراموش شده را مصرف کنید. با این حال، اگر نزدیک به زمان دوز بعدی است، بهتر است که آن را نادیده بگیرید. برای اطمینان، بهتر است با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید.
اگر متفورمین را بیش از حد مصرف کنم چه اتفاقی می‌افتد؟
مصرف بیش از حد متفورمین می‌تواند جدی و خطرناک باشد و نیاز به مداخله فوری پزشکی دارد. برخلاف تصور عموم، مصرف بیش از حد متفورمین معمولاً منجر به افت شدید قند خون (هیپوگلیسمی) نمی‌شود، زیرا این دارو مستقیماً باعث افزایش ترشح انسولین نمی‌شود. خطر اصلی در مصرف بیش از حد متفورمین، بروز اسیدوز لاکتیک است.
عوارض جانبی متفورمین چیست؟
متفورمین می‌تواند عوارض جانبی خفیف تا جدی ایجاد کند. اکثر عوارض جانبی داروی متفورمین خفیف هستند و در درجه اول بر سیستم گوارشی تأثیر می‌گذارند. این عوارض ممکن است هنگام شروع مصرف متفورمین رخ دهند، اما معمولاً با گذشت زمان از بین می‌روند.
عوارض جانبی رایج متفورمین عبارتند از:
- سوزش سر دل
- درد معده
- حالت تهوع یا استفراغ
- نفخ
- گاز معده
- اسهال
- یبوست
- کاهش وزن
- سردرد
- طعم فلز در دهان
مصرف متفورمین همراه با غذا، احتمال عوارض جانبی را کاهش می دهد. برای کاهش ریسک ابتلا به اسهال، پزشک ممکن است مصرف متفورمین را با دوز کم شروع کند و به آرامی دوز آن را افزایش دهد.
عوارض جانبی شدید قرص متفورمین چیست؟
عوارض جانبی شدید قرص متفورمین مانند اسیدوز لاکتیک، کمتر رایج هستند اما در صورت بروز نیاز به بررسی فوری توسط پزشک دارند.
۱- اسیدوز لاکتیک
اسیدوز لاکتیک یک مشکل نادر اما جدی است که ناشی از تجمع متفورمین در بدن رخ می دهد که باعث عدم تعادل pH می‌شود.
علائم اسیدوز لاکتیک می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- خستگی شدید
- ضعف
- کاهش اشتها
- حالت تهوع
- استفراغ
- مشکل در تنفس
- سرگیجه
- سبکی سر
- ضربان قلب سریع یا آهسته
- احساس سرما
- درد عضلانی
- گرگرفتگی یا قرمزی ناگهانی و گرما در پوست
- درد معده همراه با هر یک از این علائم دیگر
میزان مرگ و میر ناشی از اسیدوز لاکتیک مرتبط با متفورمین تا ۵۰٪ تخمین زده می‌شود. مصرف برخی داروهای دیگر، از جمله کورتیکو استروئیدها و داروهای فشار خون، همراه با متفورمین ممکن است خطر ابتلا به اسیدوز لاکتیک را افزایش دهد.
۲- کمخونی
متفورمین می‌تواند سطح ویتامین B12 بدن را کاهش دهد. در موارد نادر، قرص متفورمین می‌تواند باعث کم خونی (سطح پایین گلبول‌های قرمز خون) شود. اگر ویتامین B12 یا کلسیم کافی از طریق رژیم غذایی روزانه خود دریافت نکنید، ممکن است بیشتر در معرض سطوح بسیار پایین ویتامین B12 قرار بگیرید.
۳- هیپوگلیسمی
قرص متفورمین به تنهایی باعث هیپوگلیسمی نمی شود اما در موارد نادر اگر تحت شرایط زیر مصرف شود ممکن است فرد را دچار هیپوگلیسمی کند.
- رژیم غذایی ناسالم
- ورزش شدید
- مصرف بیش از حد الکل
- مصرف سایر داروهای دیابت
کاربرد اصلی قرص متفورمین چیست؟
متفورمین دارویی است که در کنار رژیم غذایی و ورزش برای کنترل قند خون در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ تجویز می‌شود. این دارو معمولاً به عنوان یک “حساس کننده انسولین” توصیف می‌شود که منجر به کاهش مقاومت به انسولین و کاهش بالینی قابل توجه سطح انسولین ناشتای پلاسما می‌شود. یکی دیگر از مزایای شناخته شده این دارو کاهش وزن متوسط است که آن را به انتخابی مؤثر برای بیماران چاق مبتلا به دیابت نوع دو تبدیل می‌کند.
متفورمین برای اولین بار در سال ۱۹۷۲ در کانادا تأیید شد سپس در سال ۱۹۹۵ توسط سازمان غذا و داروی آمریکا مورد تایید قرار گرفت.
کاربردهای دیگر متفورمین
علاوه بر کنترل قند خون، متفورمین در درمان و پیشگیری از بیماری‌های مختلف نیز تاثیرات بالقوه ای نشان داده که در ادامه با آنها آشنا می شویم:
متفورمین و سندروم تخمدان پلی کیستیک
متفورمین اغلب برای کمک به مدیریت سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) تجویز می‌شود، زیرا بسیاری از زنان مبتلا به PCOS دچار مقاومت به انسولین هستند. متفورمین با کاهش مقاومت به انسولین، می‌تواند به تنظیم سطح قند خون و هورمون‌ها کمک کند. این امر ممکن است منجر به منظم شدن چرخه‌های قاعدگی، بهبود تخمک‌گذاری و کاهش علائمی مانند هیرسوتیسم (رشد موهای زائد) و آکنه شود. همچنین، در برخی موارد، متفورمین می‌تواند به افزایش شانس باروری در زنان مبتلا به PCOS کمک کند.
متفورمین و کاهش سطح فشار خون و چربی خون
اگرچه تأثیرات متفورمین بر چربی خون و فشار خون معمولاً به اندازه داروهای اختصاصی این بیماری ها نیست، اما این اثرات جانبی مثبت می‌توانند در کنار کنترل قند خون، به کاهش خطر بیماری‌های قلبی عروقی در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ و سایر شرایط مرتبط کمک کنند.
همواره برای بررسی وضعیت چربی خون و فشار خون و تعیین بهترین راه درمان و پیشگیری، مشورت با پزشک ضروری است. پزشک با در نظر گرفتن تمام جوانب سلامتی شما، تصمیمات لازم را اتخاذ خواهد کرد.
متفورمین و لاغری
متفورمین به طور خاص برای کنترل قند خون در دیابت نوع ۲ استفاده می‌شود، اما برخی از افراد در طول مصرف آن کاهش وزن را تجربه می‌کنند. مکانیسم دقیق این اثر هنوز کاملاً مشخص نیست، اما ممکن است به دلیل کاهش اشتها، تغییر در نحوه استفاده بدن از انرژی، یا تغییرات در میکروبیوم روده باشد. با این حال، سازمان‌های بهداشتی استفاده از متفورمین را به طور خاص برای کاهش وزن در افراد غیر دیابتی توصیه نمی‌کنند و معمولاً کاهش وزن ناشی از آن متوسط و تدریجی است و نباید به عنوان یک داروی لاغری به آن نگاه شود. شما می توانید از انواع قرص چربی سوز تحت نظر متخصص برای کاهش وزن کمک بگیرید.
مصرف متفورمین برای لاغری صحیح است؟
مصرف متفورمین برای لاغری در افراد غیر دیابتی یک موضوع بحث‌برانگیز است. در حالی که برخی مطالعات نشان داده‌اند که متفورمین می‌تواند منجر به کاهش وزن متوسطی در برخی افراد شود، سازمان‌های بهداشتی معمولاً استفاده از آن را به طور خاص برای کاهش وزن توصیه نمی‌کنند.
نکته مهم دیگر برای مصرف متفورین با هدف کاهش وزن این است که اگر متفورمین با تغییر در رژیم غذایی و تمرینات ورزشی همراه نباشد، هیچ تاثیری در لاغری ندارد.
بهترین رویکرد برای کاهش وزن، پیروی از یک رژیم غذایی سالم و متعادل همراه با فعالیت بدنی منظم است. اگر نگران وزن خود هستید، حتماً با پزشک متخصص مشورت کنید تا بهترین و ایمن‌ترین راهکار برای شما تعیین شود. پزشک می‌تواند در صورت لزوم، با در نظر گرفتن شرایط سلامتی شما، داروهای مناسب را تجویز کند.
بهترین موقع خوردن قرص متفورمین برای لاغری چه زمانی است؟
بهترین توصیه این است که برای تعیین بهترین زمان مصرف متفورمین برای لاغری، حتماً با پزشک خود مشورت کنید. پزشک با در نظر گرفتن وضعیت سلامتی شما، دوز تجویز شده و سایر داروهای مصرفی، بهترین زمان مصرف را برای شما تعیین خواهد کرد.
فرم‌های مختلف متفورمین (فوری رهش و آهسته رهش) ممکن است بر زمان مصرف تاثیر بگذارند. معمولاً فرم آهسته رهش یک بار در روز و همراه با وعده غذایی اصلی (اغلب شام) مصرف می‌شود.
مطالعات در مورد بهترین زمان مصرف متفورمین برای لاغری محدود است. برخی تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف دوزهای منقسم در طول روز (مثلاً صبح و شب همراه با غذا) ممکن است در کاهش وزن موثرتر باشد.
برخی منابع پیشنهاد می‌کنند که مصرف متفورمین همراه با وعده شام ممکن است به کنترل بهتر قند خون در طول شب و صبح کمک کند. همچنین، مصرف آن با وعده‌های غذایی می‌تواند به کاهش عوارض جانبی احتمالی کمک کند. با این حال، این موضوع هنوز به تحقیقات بیشتری نیاز دارد.
لاغری با متفورمین دائمی است یا موقت؟
برخی افراد ممکن است با مصرف متفورمین کاهش وزن را تجربه کنند، اما این اثر معمولاً دائمی نیست مگر اینکه با تغییرات پایدار در سبک زندگی همراه باشد. همچنین، به یاد داشته باشید که مصرف متفورمین برای لاغری در افراد غیر دیابتی بدون تجویز پزشک توصیه نمی‌شود و می‌تواند با عوارض جانبی همراه باشد. بهترین راه برای دستیابی به لاغری دائمی، ایجاد تغییرات سالم و پایدار در رژیم غذایی و سطح فعالیت بدنی زیر نظر متخصص است.
افراد مجاز برای مصرف متفورمین برای کاهش وزن
داروی متفورمین در برخی موارد خاص و تحت نظر پزشک، ممکن است برای کاهش وزن نیز در نظر گرفته شود. افراد مجاز برای مصرف متفورمین با هدف لاغری و کاهش وزن عبارتند از:
افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ و اضافه وزن یا چاقی: در این افراد، متفورمین می‌تواند به کنترل قند خون و همچنین کاهش وزن کمک کند.
افراد مبتلا به پیش‌دیابت و اضافه وزن یا چاقی: در برخی موارد، پزشکان ممکن است متفورمین را برای کمک به پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع ۲ و همچنین کاهش وزن در این افراد تجویز کنند.
افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) و مقاومت به انسولین: متفورمین می‌تواند به بهبود مقاومت به انسولین در این افراد کمک کرده و به دنبال آن، ممکن است منجر به کاهش وزن نیز شود.
افرادی که به دلیل مصرف برخی داروهای خاص (مانند داروهای ضد روان‌پریشی) دچار افزایش وزن شده‌اند: در برخی موارد، پزشکان ممکن است متفورمین را برای کمک به مقابله با این افزایش وزن تجویز کنند.
سخن پایانی
در مجموع، متفورمین دارویی با عملکرد چندگانه است که نقش اصلی آن در مدیریت دیابت نوع ۲ است، اما پتانسیل آن در حوزه‌های دیگری مانند درمان PCOS و لاغری در حال بررسی است. با این حال، مصرف آن همواره باید تحت نظر پزشک و با در نظر گرفتن عوارض جانبی احتمالی صورت گیرد. تحقیقات همچنان ادامه دارد تا ابعاد ناشناخته این داروی ارزشمند بیشتر آشکار شود.
منبع: drugs.com