آنچه در این مقاله می خوانید:
زخم معده چیزی نیست جز زخم های موجود در دیواره معده. این زخم های باز به علت آسیب ناشی از اسیدهای موجود در معده هستند. دلایل رایج زخم معده استفاده بیش از حد از برخی داروهای مسکن و آلوده شدن به باکتری هلیکوباکتر پیلوری است. زخم معده اغلب منجر به درد و سوزش معده می شود. داروهای گیاهی و شیمیایی مختلفی با نام ضد سوزش معده در داروخانه ها به فروش می رسد که می تواند به مدیریت علائم و جلوگیری از بدتر شدن زخم معده کمک کند. در این مقاله علائم زخم معده، راه های پیشگیری و درمان آن را بررسی خواهیم کرد.
فهرست مطالب
زخم معده چیست؟
بیماری زخم معده که در اصطلاح علمی با نام (Peptic Ulcer Disease) معرفی می شود، وضعیتی است که در آن زخم‌های دردناک یا بدون درد در پوشش معده یا قسمت اول روده کوچک (اثنی‌عشر) ایجاد می‌شود.
به طور معمول، یک لایه ضخیم از مخاط از پوشش معده در برابر تأثیر شیره های گوارشی آن محافظت می کند. اما چیزهای زیادی می تواند این لایه محافظ را کاهش داده و به اسید معده اجازه دهد که به بافت آن آسیب برساند.
علائم زخم معده
برخی از افراد مبتلا به زخم معده هیچ علامتی ندارند. اما علائم زخم می تواند شامل موارد زیر باشد:
- درد، خارش یا سوزش در ناحیه میانی یا بالای معده بین غذا خوردن یا در شب.
- دردی که با خوردن چیزی یا مصرف آنتی اسید به طور موقت از بین می رود.
- نفخ.
- سوزش سردل
- حالت تهوع یا استفراغ
در موارد شدید، علائم زیر مشاهده می شود:
- مدفوع تیره یا سیاه رنگ (به دلیل خونریزی)
- استفراغ
- کاهش وزن
- درد شدید در ناحیه میانی تا بالای شکم
دلایل ایجاد زخم معده
در گذشته استرس و مصرف غذاهای تند عامل ایجاد زخم شناخته می شد. اما تحقیقات مدرک محکمی مبنی بر این نظریه را پیدا نکرده اند. در عوض، مطالعات دو علت اصلی زخم را نشان داده اند:
- باکتری هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori)
- داروهای مسکن یا ضد درد NSAID
باکتری هلیکوباکتر پیلوری
هلیکوباکتر پیلوری باکتری است که معمولا معده را آلوده می کند. حدود ۵۰ درصد از جمعیت جهان اغلب بدون هیچ علامتی عفونت هلیکوباکتر پیلوری را دارند. محققان بر این باورند که هلیکوباکتر پیلوری می تواند از فردی به فرد دیگر به خصوص در دوران کودکی منتقل گردد.
باکتری هلیکوباکتر پیلوری به لایه مخاطی در دستگاه گوارش می چسبد و باعث التهاب (تحریک) می شود که می تواند باعث از بین رفتن این پوشش محافظ شود. این تجزیه مشکلاتی را به وجود می آورد، زیرا معده انسان حاوی اسید قوی برای هضم غذا است. بدون لایه مخاطی برای محافظت از آن، اسید می تواند وارد بافت معده شود.
با این حال، برای اکثر افراد وجود هلیکوباکتر پیلوری تأثیر منفی ندارد. در نهایت فقط ۱۰ تا ۱۵ درصد از افراد مبتلا به هلیکوباکتر پیلوری دچار زخم معده می شوند.
مسکن ها
یکی دیگر از علل اصلی بیماری زخم معده، استفاده از NSAID ها یا در اصطلح ساده مسکن ها است؛ گروهی از داروهایی که برای تسکین درد استفاده می شود. داروهای مسکن می تواند در لایه مخاطی در دستگاه گوارش از بین برود. این داروها پتانسیل ایجاد زخم معده را دارند:
- آسپرین (حتی آنهایی که پوشش خاصی دارند)
- ناپروکسن
- ایبوپروفن
**استامینوفن جز NSAID ها نیست و به معده شما آسیب نمی رساند. افرادی که نمی توانند NSAID مصرف کنند اغلب به مصرف استامینوفن روی می آورند.
همه کسانی که از قرص های مسکن استفاده می کنند دچار زخم نمی شوند. استفاده از مسکن ها همراه با عفونت هلیکوباکتر پیلوری به طور بالقوه خطرآفرین است. افرادی که هلیکوباکتر پیلوری دارند و به طور مکرر از داروهای غیر استروئیدی استفاده می کنند، در این افراد احتمال آسیب بیشتری به لایه مخاطی وجود دارد و آسیب آنها می تواند شدیدتر باشد. ایجاد زخم ناشی از استفاده از NSAID نیز در موارد زیر افزایش می یابد:
- خانم ها
- سالمندان بالای ۷۰ سال
- مصرف دوزهای بالا
- افراد دارای سابقه بیماری زخم
- مصرف مسکن ها به طور مداوم و طولانی مدت
- مصرف همزمان مسکن ها و داروهای کورتیکواستروئید (درمان آسم، آرتریت یا لوپوس)
علل نادر زخم معده
شرایطی وجود دارد که ممکن است عامل ایجاد کننده زخم و سوزش معده باشد؛ البته به ندرت رخ می دهد. افراد ممکن است پس از موارد زیر دچار زخم شوند:
- انجام عمل جراحی
- مصرف سایر داروها مانند استروئیدها
- بیماری شدید ناشی از عفونت ها یا بیماری های مختلف
همچنین بیماری زخم پپتیک (زخم معده) ممکن است در صورت ابتلا به نوعی بیماری نادر به نام سندرم زولینگر-الیسون (گاسترینوما) رخ دهد. این وضعیت توموری از سلول های تولید کننده اسید را در دستگاه گوارش تشکیل می دهد. این تومورها می توانند سرطانی یا غیرسرطانی باشند. در چنین وضعیتی سلول ها مقادیر زیادی اسید تولید می کنند که به بافت معده آسیب می رساند.
ریسک ابتلا به زخم معده
طبق تحقیقات از هر ۱۰ نفر یک نفر دچار زخم معده می شود. برخی افراد با شرایط زیر بیشتر از سایرین به زخم معده دچار می شوند:
- استفاده مکرر از داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)؛ گروهی از مسکن‌های رایج درد مانند ایبوپروفن
- بیماری هایی مانند بیماری کبد، کلیه یا ریه
- سابقه خانوادگی زخم
- نوشیدن منظم الکل
- سیگار کشیدن
تشخیص زخم معده
پزشک متخصص ممکن است با شناسایی علائم زخم معده بیماری را تشخیص دهد. در بیشتر موارد افرادی که به زخم معده دچار می شوند اما داروهای مسکن مصرف نمی کنند به علت عفونت هلیکوباکتر پیلوری است. پزشک برای تشخیص قطعی بیماری زخم معده یکی از آزمایشات زیر را تجویز می کند.
آندوسکوپی
اگر علائم شدیدی دارید، پزشک ممکن است آندوسکوپی فوقانی را توصیه کند تا مشخص شود آیا زخم دارید یا خیر. در این روش، پزشک یک آندوسکوپ (لوله‌ای کوچک و روشن با دوربین کوچک) را از گلو و معده شما وارد می‌کند تا ناهنجاری‌ها را بررسی کند.
آزمایشات اچ پیلوری
امروزه آزمایش هلیکوباکتر پیلوری به طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرند و متخصص درمان لازم را برای کاهش علائم و از بین بردن باکتری‌ها ارائه می‌دهد. تست تنفس ساده ترین راه برای کشف هلیکوباکتر پیلوری است. پزشک همچنین می‌تواند با آزمایش خون یا مدفوع، یا با نمونه‌برداری در طول آندوسکوپی فوقانی آن را تشخیص دهد.
تست های تصویربرداری
به ندرت از تست های تصویربرداری مانند اشعه ایکس و سی تی اسکن برای تشخیص زخم استفاده می شود. در این نوع آزمایش بیمار باید مایع خاصی بنوشد که دستگاه گوارش را می پوشاند و زخم ها را برای دستگاه های تصویربرداری قابل مشاهده تر می کند.
درمان زخم معده
برای درمان زخم معده انواع راهکارهای خانگی و سنتی، داروی زخم معده و پرهیزات توصیه می شود. این بخش به شما کمک می کنید بهترین راه درمان زخم و سوزش معده را بکار بگیرید.
۱- پروبیوتیک ها
پروبیوتیک ها میکروارگانیسم های زنده ای هستند که از باکتری و مخمر تشکیل شده اند. آنها به عنوان باکتری های خوبی شناخته می شوند که می توانند روده شما را سالم نگه دارند. یک مطالعه نشان داد که هنگامی که پروبیوتیک ها با درمان سه گانه سنتی ترکیب می شوند، درمان زخم های گوارشی را بهبود می بخشند و خطر عوارض جانبی درمان را کاهش می دهند.
۲- زنجبیل
بسیاری از مردم فکر می کنند که زنجبیل دارای خواص محافظت کننده معده است. برخی افراد از آن برای درمان مشکلات معده و گوارشی مانند یبوست، نفخ و ورم معده استفاده می کنند.
یک بررسی نشان می دهد که زنجبیل می تواند به زخم معده ناشی از باکتری هلیکوباکتر پیلوری کمک کند. خوردن زنجبیل ممکن است از زخم های ناشی از مسکن ها نیز جلوگیری کند.
۳- عسل
عسل یک شیرین کننده طبیعی و محبوب است که در سراسر دنیا محبوب است. افرادی که به طور منظم عسل مصرف می کنند می توانند از طیف وسیعی از مزایای سلامتی بهره مند شوند.
یک بررسی بیان می کند که عسل مانوکا دارای اثرات ضد میکروبی علیه هلیکوباکتر پیلوری است. این نشان می دهد که عسل می تواند برای درمان زخم معده مفید باشد.
مردم همچنین از عسل برای تسریع بهبود زخم ها از جمله زخم های پوستی، سوختگی ها و زخم ها استفاده می کنند.
۴- بهترین دمنوش برای زخم معده
درباره فواید سلامتی چای سبز تحقیقات گسترده ای صورت گرفته است. یک مطالعه منتشر شده در مجله اروپایی فارماکولوژی نشان داد که مصرف منظم چای سبز یکی از بهترین راه ها برای جلوگیری از اختلالات گوارشی در وهله اول است. کاتچین موجود در چای سبز به راحتی در روده ها جذب می شود و می تواند کاهش رسوبات چربی را تسریع کند و متابولیسم را افزایش دهد، که می تواند به بسیاری از مشکلات گوارشی کمک کند. چای سبز همچنین می‌تواند به تحریک تولید شیره‌های معده از جمله صفرا کمک کند، که می‌تواند به تجزیه موثرتر غذا کمک کند و نفخ و گاز کمتری را منجر شود.
تحقیقات نشان داده است که چای سبز می تواند به کاهش کولیت و گاستریت مزمن، دو بیماری ناشی از التهاب و تحریک معده که می تواند بر هضم غذا تأثیر بگذارد، کمک کند. چای سبز حاوی کاتچین از جمله EGCG است که به کاهش التهاب و کاهش علائم درد کمک می کند.
مصرف ۲ تا ۳ فنجان چای سبز در روز برای کمک به بهبود هضم غذا توصیه می شود. حتما چای سبز را بعد از هر وعده غذایی و نه با معده خالی بنوشید زیرا می تواند مشکلات معده را افزایش دهد. چای سبز مانند چای سیاه حاوی کافئین طبیعی است، بنابراین مصرف این چای را قبل از خواب برای جلوگیری از بی خوابی محدود کنید.
۵- داروی زخم معده
اگر زخم معده همره با خونریزی است، پزشک ممکن است درمان در طی یک روش آندوسکوپی با تزریق دارو به آن را تجویز کند. پزشک شما همچنین می‌تواند از یک گیره یا سوزاندن (burning tissue) برای بستن آن و توقف خونریزی استفاده کند.
در اغلب موارد داروهای زیر برای درمان زخم معده تجویز می شود:
مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPI): این داروها اسید را کاهش می‌دهند که باعث بهبود زخم می‌شود. PPIها عبارتند از Prilosec®، Prevacid®، Aciphex®، Protonix® و Nexium®.
مسدود کننده های گیرنده هیستامین (بلوکرهای H2): این داروها همچنین تولید اسید را کاهش می دهند و شامل Tagamet®، Pepcid®، Zantac® و Axid® هستند.
آنتی بیوتیک ها: این داروها باکتری ها را از بین می برند. پزشکان از آنها برای درمان هلیکوباکتر پیلوری استفاده می کنند.
داروهای محافظ: مانند بانداژ مایع، این داروها زخم را در یک لایه محافظ می پوشانند تا از آسیب بیشتر اسیدها و آنزیم های گوارشی جلوگیری کنند. پزشکان معمولاً Carafate® یا Pepto-Bismol® را توصیه می کنند.
پیشگیری از ابتلا به زخم معده
اکنون که آشنایی کافی درباره علت زخم معده بدست آورده ایم، بهتر می دانیم که با ترک این عوامل از بروز یا شدت زخم معده به میزان چشم گیری کاسته می شود.
می توانید از زخم معده جلوگیری کنید، چنانچه:
- اگر از داروهای NSAID (مانند استامینوفن) برای تسکین درد استفاده می کنید به دنبال داروهای جایگزین باشید.
- اگر نمی توانید مصرف NSAID را قطع کنید بهتر است کمترین دوز آن را انتخاب کنید و آن را همراه با غذا مصرف کنید.
- الکل و سیگار را ترک کنید.
سوالات رایج درباره زخم معده
این بخش به پرتکرار ترین سوالات و ابهامات درباره بیماری زخم معده اختصاص داده شده است.
آیا زخم معده به خودی خود بهبود می یابند؟
گاهی اوقات زخم معده در صورتی که بسیار خفیف و کوتاه مدت باشد خود به خود برطرف می شود. اما نباید علائم هشدار دهنده را نادیده بگیرید. عدم درمان مناسب زخم معده می تواند منجر به مشکلات سلامتی جدی شود، از جمله:
- خون ریزی
- سوراخ شدن (سوراخ از طریق دیواره معده)
- انسداد خروجی معده (به دلیل تورم یا زخم) که راه عبور معده به روده کوچک را مسدود می کند
آیا مصرف قهوه و غذاهای تند باعث ایجاد زخم می شوند؟
در گذشته تصور رایجی وجود داشت که نوشیدن قهوه و خوردن غذاهای پرادویه و تند عامل ایجاد زخم معده می باشد. تحقیقات پزشکی در این زمینه همچنان به نظر قطعی نرسیده اند. با این حال شواهد نشان می دهد که عامل اصلی زخم معده، باکتری هلیکوباکتر پیلوری می باشد و نوشیدنی های کافئین دار و غذاهای تند و تیز تا زمانی که علائم زخم معده را بدتر نکند منعی ندارد.
آیا زخم معده قابل درمان است؟
زخم معده مانند بسیاری از بیماری های دیگر تا زمان که به علت زمینه ای پدید آورنده آن پرداخته نشود ادامه دار است. همان طور که اشاره کردیم عفونت باکتریایی هلیکوباکتر پیلوری یا استفاده از داروهای NSAID عامل اصلی بروز زخم معده است و کنترل این ها در از بین بردن بیماری زخم پپتیک مؤثر است. هم چنین افراد سیگاری که به زخم معده مبتلا هستند حتما باید سیگار را ترک کنند.
مدت زمان بهبودی زخم معده چقدر است؟
زخم معده بیماری است که معمولا از مدت ها قبل همراه فرد است اما عدم توجه و درمان ممکن است بیماری را طولانی کند. از همین روی توصیه می شود از بروز اولین نشانه های زخم معده روش های درمان زخم معده بکار گرفته شود.
با این حال در صورت زخم معده خفیف درمان زخم معمولاً چند هفته طول می‌کشد تا بهبود یابد.