آنچه در این مقاله می خوانید:
کمبود آهن، که به آن فقر آهن نیز گفته می‌شود، یکی از شایع‌ترین علل کمخونی است و می‌تواند منجر به علائمی چون خستگی و ضعف شود. در کنار مصرف مواد غذایی غنی از آهن و مکمل‌های آن، آگاهی از برخی مواد غذایی و نوشیدنی‌ها که می‌توانند جذب آهن را مختل کنند، برای افراد مبتلا به این عارضه اهمیت ویژه‌ای دارد. همچنین مصرف اشتباه برخی خوراکی‌ها می‌تواند اثربخشی تلاش‌ها برای جبران کمبود آهن را کاهش دهد. در این مقاله ترکیبات و خوارکی های مضر برا کمخونی را معرفی می کنیم.
اگزالات و کم خونی
اگزالات یکی از ترکیباتی است که برای کمخونی مناسب نیست. اگزالات در بسیاری از غذاها یافت می شود. اما در ریواس، اسفناج، آووکادو، شکلات، سبوس گندم، آجیل، چغندر و چای از همه بیشتر وجود دارد. بسیاری از میوه ها نیز حاوی مقادیری اگزالات هستند مانند توت فرنگی، پرتقال و گریپ فروت. محدود کردن مواد غذایی حاوی اگزالات یکی از اقداماتی است که مبتلایان به کمخونی باید اتخاذ کنند. اگزالات موجود در این خوراکی ها جذب آهن را مهار می کند.
تانن و کم خونی
همه ما شنیده ایم که نوشیدن چای بعد از غذا جذب آهن غذا را مختل می سازد اما علت آن باز می گردد به تانن موجود در انواع چای سیاه و سبز. همچنین تانن در قهوه و شکلات تلخ نیز وجود دارد. تحقیقات نشان می دهد دسترسی به مواد معدنی مانند کلسیم، آهن و زینک به دلیل وجود تانن در مواد غذایی می تواند کاهش یابد.
پلی‌فنول و کم خونی
پلی فنول ها دیگر ترکیبات نگران کننده ای هستند که خطر کمبود آهن و بروز کمخونی را تشدید می کنند. یکی از مکانیسم‌های احتمالی که ارتباط بین پلی فنول ها و کمخونی را اثبات کند، توانایی کیلیت‌سازی آهن پلی‌فنول‌ها است که می‌تواند بر هموستاز آهن در بدن تأثیر بگذارد. پلی فنول ها به طور طبیعی در غذاهای گیاهی از قبیل میوه ها، سبزیجات، گیاهان، ادویه جات، چای، شکلات تلخ و شراب یافت می شوند.
کلسیم و کم خونی
عامل دیگری که موجب کاهش جذب آهن می شود، کلسیم است. به همین دلیل مصرف غذاها و قرص های آهن با فاصله زمانی از لبنیات، غذاهای کلسیم دار و انواع قرص ها و مکمل های کلسیم توصیه می شود. تحقیقات نشان می دهد کلسیم با حضور در مسیر گیرنده های اریتروپویتین (هورمونی که تولید گلبول های قرمز را تحریک می کند) موجب می شود گلبول های قرمز کمتری تولید شده و اکسیژن کمتری به اندام ها و بافت ها برسد.
ترکیبات گواتروژنیک و کم خونی
مواد گواتروژن، موادی هستند که با دخالت در جذب ید در غده تیروئید، تولید هورمون های تیروئید را کاهش می دهند. در کم کاری تیروئید عرضه و تقاضا برای ارسال اکسیژن کاهش می یابد در نتیجه سنتز سلول‌های بنیادی خونساز یا «هماتوپویتیک» کم شده و به دنبال آن فرد دچار کمخونی می شود.
گواتروژن‌ها بسیار متنوع هستند: تیوسیانین‌ها، برخی فلاوونوئید‌ها مانند کورستین، کامفرول و روتین و … از آن جمله هستند. خانواده کلم ها (کلم بروکلی، کلم پیچ، گل کلم)، سویا و ارزن قوی ترین گواتروژن‌هایی هستند که در صورت ابتلا به کمخونی باید آنها را از رژیم غذایی خود حذف کنید.
کافئین و کم خونی
کافئین در دوزهای بالا می تواند جذب آهن را به ویژه آهن غیر هِم موجود در غذاهای گیاهی مسدود کند. کافئین در قهوه و اشکال مختلف آن مانند اسپرسو، کاپوچینو و…، چای سبز، چای سیاه، کاکائو، شکلات تخته ای، نوشابه های کولا، نوشابه های انرژی زا، برخی انواع قرص لاغری، آجیل کولا به مقدار قابل توجهی وجود دارد. همچنین گیاهانی مانند گوارانا، یربامیت (نوشیدنی ملی آرژانتین، پاراگوئه، اوراگوئه و جنوب برزیل) حاوی کافئین بالا هستند که ممکن است خیلی از ما از آن بی اطلاع باشیم.
غذاهای مضر برای فقر آهن
کمخونی به دلایل مختلفی رخ می دهد اما شایع ترین علت ابتلا به کمخونی کمبود سطح آهن در بدن است. هنگام کمبود آهن بدن نمی تواند هموگلوبین کافی تولید کند. در نتیجه گلبول های قرمز خونی اکسیژن رسانی به بافت ها و اندام ها را به خوبی انجام نمی دهد.
در حالی که مصرف مواد غذایی غنی از آهن و در برخی موارد مکمل‌های آهن (قرص آهن) به عنوان راهکارهای اصلی مقابله با این مشکل شناخته می‌شوند، آگاهی از مواد غذایی و نوشیدنی‌هایی که می‌توانند جذب آهن را مختل کرده و یا وضعیت کمخونی را تشدید کنند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
متأسفانه، برخی از عادات غذایی رایج می‌توانند به طور ناخواسته مانع از بهره‌مندی کامل افراد از آهن موجود در رژیم غذایی یا حتی اثربخشی مکمل‌های آهن شوند. در ادامه بخش برخی از انواع غذاهای مضر برای کمخونی را معرفی می کنیم:
چغندر
چغندر حاوی اگزالات است و اگزالات می‌تواند با آهن موجود در مواد غذایی یا مکمل‌ها پیوند برقرار کرده و مانع از جذب آن در بدن شود. بنابراین، مصرف زیاد چغندر ممکن است برای افرادی که به کمخونی مبتلا هستند و تلاش می‌کنند سطح آهن بدن خود را افزایش دهند، مضر باشد.
اسفناج
اسفناج نیز مانند چغندر اگزالات بالایی دارد و می تواند با آهن ترکیب شده و جذب آهن را در روده محدود کند. در محیط اسیدی معده، اسید اگزالیک با مواد معدنی ترکیب شده و نمک‌های نامحلول تشکیل می‌دهد. بنابراین افراد مبتلا به کمخونی باید در مصرف آن احتیاط کنند و به میزان مصرف خود توجه داشته باشند.
ریواس
در ریواس نیز اگزالات به میزان بالا وجود دارد. در نتیجه می تواند با آهن پیوند برقرار کرده و از جذب آن جلوگیری کند. اگزالات‌ها تقریباً در اکثر غذای گیاهی و معمولاً در مقادیر ایمن یافت می‌شوند. با این حال، به دلیل محتوای بالای اگزالات در ریواس (۱۲۳۵ میلی گرم اگزالات به ازای ۱۰۰ گرم)، مصرف آن برای افراد مبتلا به کمخونی فقر آهن توصیه نمی‌شود و ممکن است روند درمان را مختل کند.
غلات حاوی اسید فیتیک
غذاهای حاوی اسید فیتیک یا فیتات مانند برنج قهوه ای، گندم سبوس دار، جو، پاستا، ماءالشعیر و انواع کیک ها، بیسکوئیت، شیرینی ها تهیه شده با این غلات باعث کاهش جذب آهن، زینک و تا حدی کلسیم می‌شود. اسید فیتیک با این مواد معدنی در دستگاه گوارش پیوند برقرار کرده و تشکیل کمپلکس‌های نامحلول می‌دهد که به سختی جذب می‌شوند.
بنابراین، برای افراد مبتلا به کمخونی فقر آهن، توصیه می‌شود که در مصرف غلات، به ویژه غلات سبوس‌دار، تعادل را رعایت کنند و از روش‌های آماده‌سازی مناسب برای کاهش اسید فیتیک استفاده کنند.
زغال‌اخته
میزان اگزالات بالای موجود در زغال اخته، با کاهش جذب آهن خطر کمخونی را افزایش می دهد. مصرف متعادل زغال‌اخته برای افراد سالم احتمالاً مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند اما افراد مبتلا به کمخونی فقر آهن باید در مصرف آن احتیاط کنند.
توت‌فرنگی
توت فرنگی برای کمخونی هم می تواند مفید و هم مضر باشد. با آنکه توت فرنگی به دلیل داشتن ویتامین ث برای جذب آهن مفید است اما از طرفی دارای مقدار زیادی اگزالات است و احتمال اینکه موجب تشدید علائم کمخونی شود وجود دارد. حذف کامل توت فرنگی معمولاً ضروری نیست، اما مدیریت مصرف آن می‌تواند مفید باشد.
محصول پیشنهادی: برای خرید انواع مکمل کمخونی کودکان روی لینک کلیک کنید.
انار
انار میوه ای غنی از تانن است. در صورتیکه شما دچار کمخونی هستید باید مصرف خوراکی های حاوی تانن را کاهش دهید و در صورت امکان بین مواد دارای تانن و مواد حاوی آهن وقفه سه الی چهار ساعته ایجاد کنید.
انگور
در حالی که مصرف متعادل انگور می‌تواند به دلیل داشتن ویتامین C برای جذب آهن مفید باشد، مصرف بیش از حد آن، به خصوص انواع دارای پوست و هسته زیاد، به دلیل وجود تانن و اگزالات ممکن است جذب آهن را مختل کرده و برای افراد مبتلا به کمخونی فقر آهن مضر باشد.
چای سیاه و سبز
چای سیاه و سبز هر دو حاوی درصد بالایی تانن و پلی فنول های دیگر هستند که می‌توانند برای افراد مبتلا به کمخونی مضر باشند، به ویژه اگر بلافاصله بعد از غذا یا همراه با وعده‌های غذایی مصرف شوند. هر چه چای غلظت بیشتری داشته باشد، جذب آهن را بیشتر کاهش می دهد.
توصیه می‌شود افراد مبتلا به کمخونی فقر آهن از مصرف چای سیاه و سبز حداقل یک ساعت قبل و دو ساعت بعد از وعده‌های غذایی اصلی و مصرف مکمل‌های آهن خودداری کنند تا از تداخل این ترکیبات با جذب آهن جلوگیری شود.
قهوه و نسکافه
نوشیدنی‌های دارای کافئین مانند قهوه و نسکافه مانع جذب آهن می‌شود. افرادی که کمخونی دارند از مصرف همزمان این نوشیدنی ها با مواد غذایی آهن دار خودداری کنند. به عبارت ساده اثر کافئین بر جذب آهن به زمان مصرف بستگی دارد.
نوشابه‌های انرژی‌زا و گازدار
کافئین بالا (در نوشابه‌های انرژی‌زا) و اسید فسفریک (در نوشابه‌های گازدار) می‌توانند بر جذب آهن و وضعیت کمخونی تأثیر منفی بگذارند. توصیه می‌شود افراد مبتلا به کمخونی فقر آهن مصرف نوشابه‌های انرژی‌زا و گازدار را محدود کرده و به جای آنها از نوشیدنی‌های مفیدتر مانند آب، آبمیوه‌های طبیعی (به ویژه آن‌هایی که ویتامین C دارند) و دمنوش‌های گیاهی (با رعایت فاصله از وعده‌های غذایی) استفاده کنند.
زردچوبه
کورکومین ترکیبی در زردچوبه است که حاوی پلی فنول‌هاست. این ماده با سرکوب جذب آهن موجود در غذاها روی کمخونی تاثیر می گذارد. مصرف متعادل زردچوبه به عنوان ادویه در غذاها بعید است که تأثیر منفی قابل توجهی بر جذب آهن در افراد مبتلا به کمخونی داشته باشد. با این حال، اگر فردی مکمل‌های حاوی کورکومین با دوز بالا مصرف می‌کند، بهتر است در مورد تداخل احتمالی آن با جذب آهن با پزشک خود مشورت کند، به خصوص اگر به کمخونی فقر آهن مبتلا باشد.
دارچین
برخی ترکیبات موجود در دارچین ممکن است به طور بالقوه در جذب آهن تداخل ایجاد کنند، اگرچه این اثرات معمولاً ضعیف‌تر از تانن‌ها یا اسید فیتیک هستند. سینامالدئید یکی از این ترکیبات است؛ این ترکیب اصلی طعم و بوی دارچین است. برخی تحقیقات آزمایشگاهی نشان داده‌اند که سینامالدئید ممکن است در غلظت‌های بسیار بالا بر متابولیسم آهن تأثیر بگذارد، اما این اثرات در شرایط مصرف معمولی دارچین به احتمال زیاد ناچیز هستند.
نعناع خشک
به نظر نمی‌رسد که نعناع خشک در مقادیر معمول مصرفی، ترکیبات خاصی داشته باشد که به طور مستقیم برای کمخونی مضر باشد. با این حال، مصرف بیش از حد آن ممکن است به طور غیرمستقیم از طریق کاهش اشتها یا ایجاد مشکلات گوارشی در برخی افراد تأثیر بگذارد. توصیه می‌شود افراد مبتلا به کمخونی در مصرف هر ماده غذایی یا گیاهی، اعتدال را رعایت کنند و به واکنش بدن خود توجه داشته باشند.
پونه کوهی
پونه کوهی حاوی مقدار کمی تانن است. همانطور که قبلاً اشاره شد، تانن‌ها می‌توانند با آهن پیوند برقرار کرده و جذب آن را کاهش دهند. با این حال، میزان تانن در پونه کوهی معمولاً به اندازه‌ای نیست که با مصرف متعادل آن، تأثیر قابل توجهی بر جذب آهن داشته باشد. این اثر بیشتر زمانی نگران‌کننده است که گیاه به مقدار زیاد و به طور مکرر مصرف شود.
شیر، پنیر، ماست
شیر، پنیر و ماست می‌توانند به دلیل داشتن کلسیم بر جذب آهن در بدن تأثیر منفی بگذارند و در نتیجه برای افراد مبتلا به کمخونی فقر آهن مضر باشند، به خصوص اگر همراه با غذاهای غنی از آهن یا مکمل‌های آهن مصرف شوند. بنابراین، توصیه می‌شود که افراد مبتلا به کمخونی فقر آهن در مصرف لبنیات، به ویژه در زمان نزدیک به مصرف غذاهای حاوی آهن یا مکمل‌های آهن، احتیاط کنند. بهتر است مصرف لبنیات را با فاصله حداقل یک تا دو ساعت از وعده‌های غذایی اصلی و زمان مصرف مکمل‌های آهن قرار دهند.
بادام زمینی
مصرف زیاد بادام زمینی ممکن است به دلیل وجود اسید فیتیک و تانن، جذب آهن را مختل کرده و برای افراد مبتلا به کمخونی فقر آهن مضر باشد. این افراد باید در مصرف آن احتیاط کنند و به میزان مصرف و نحوه ترکیب آن با سایر مواد غذایی توجه داشته باشند.
جعفری
سبزی جعفری به طور کلی نه تنها برای افراد مبتلا به کمخونی مضر نیست، بلکه می‌تواند بسیار هم مفید باشد. جعفری به دلیل داشتن آهن، ویتامین C و فولات (فولیک اسید) می‌تواند یک افزودنی بسیار مفید به رژیم غذایی افراد مبتلا به کمخونی باشد و به بهبود وضعیت آنها کمک کند. توصیه می‌شود که جعفری به صورت تازه در سالادها، غذاها و یا به عنوان چاشنی استفاده شود تا از حداکثر فواید آن بهره‌مند شوید.
محصول پیشنهادی: برای خرید انواع قرص فولیک اسید (فولات) روی لینک کلیک کنید.
شکلات
شکلات، به ویژه شکلات تلخ به دلیل داشتن تانن و شکلات شیری به دلیل داشتن تانن و کلسیم، می‌توانند جذب آهن را مختل کنند و به افراد مبتلا به کمخونی توصیه کنید که در مصرف آن احتیاط کنند و آن را با فاصله از منابع آهن مصرف کنند.
سخن پایانی
در پایان، مدیریت رژیم غذایی و آگاهی از مواد مختل کننده جذب آهن، نقش حیاتی در بهبود و کنترل کمخونی فقر آهن ایفا می‌کند. با شناخت این مواد و تنظیم زمان مصرف آنها نسبت به منابع آهن، افراد مبتلا می‌توانند اثربخشی درمان‌های خود را به حداکثر رسانده و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند.