آنچه در این مقاله می خوانید:
کم خونی در نوزادان بیشتر به علت کمبود آهن رخ می دهد. ذخیره آهن نوزادان تا ۶ ماهگی کافی است اما بعد از این زمان نیاز نوزاد به آهن باید از طریق مکمل آهن خوراکی تامین شود. در این مقاله از مجله داروبوم ابتدا به عوامل کم خونی در نوزادان و علایم تشخیص آن می پردازیم و سپس راه های جلوگیری از کم خونی در نوزادان را معرفی می کنیم.
فهرست مطالب
کم خونی در نوزادان چیست؟
کم خونی یکی از شایع ترین مشکلات سلامتی در نوزادان است. کم خونی انواع مختلفی دارد که عمده علت کم خونی نوزاد تازه متولد شده کمبود آهن است. آهن عنصر ضروری برای تشکیل هموگلوبین است. هموگلوبین پروتئینی است که به گلبول های قرمز خون اجازه می دهد اکسیژن را به قسمت های مختلف بدن منتتقل کنند. وجود هموگلوبین در خون به آن رنگ قرمز می دهد.
علت کم خونی نوزادان
کم خونی در نوزادان سه علت اصلی دارد:
از دست دادن گلبول های قرمز: احتمال دارد در مدفوع نوزاد خون مشاهده شود.
ناتوانی در ساخت گلبول های قرمز کافی: بیشتر زمانی رخ می دهد که تغذیه نوزاد فاقد مواد مغذی ضروری به ویژه آهن باشد.
تخریب گلبول های قرمز: معمولا این نوع کم خونی زمانی رخ می دهد که کودک به یک بیماری زمینه ای مبتلا باشدیا نوعی اختلال گلبول قرمز را از والدین خود به ارث برده باشد.
کدام نوزادان در معرض کم خونی هستند؟
برخی نوزادان و کودکان بیشتر احتمال دارد به کم خونی دچار شوند. این نوزادان در یکی از دسته بندی های زیر جای دارند:
- نوزادان زودرس یا کم وزن
- نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می کنند و بعد از شش ماهگی قطره آهن مصرف نمی کنند.
- نوزادانی که شیر خشک معمولی مصرف می کنند. برخی از انواع شیرخشک غنی شده با آهن در دسترس است.
- کودکان ۱ تا ۳ سال که روزانه بیش از ۷۱۰ میلی لیتر از سایر شیرها (گاو، بز یا سویا) می نوشند.
چرا باید از کم خونی نوزادان جلوگیری کرد؟
عوارض کم خونی نوزادان بسته به عامل ایجاد کننده آن متفاوت است. برخی از انواع کم خونی عوارض کوتاه مدت و کم خطر دارند که در صورت معالجه به موقع به سرعت برطرف می شوند. اما برخی از عوارض کم خونی طولانی مدت و جدی هستند. از عوارض احتمالی کم خونی در نوزادان موارد زیر مشاهده شده است:
- مشکلات رشد جسمی و ذهنی
- درد و تورم مفاصل
- نارسایی مغز استخوان
- سرطان خون
پیشگیری از کم خونی نوزادان
پیشگیری از کمخونی در نوزادان عمدتاً با مراقبت‌های دوران بارداری و پس از زایمان آغاز می‌شود:
۱- مراقبت‌های دوران بارداری (برای مادر)
مراقبت‌های دوران بارداری برای مادر شامل تغذیه مناسب، مصرف مکمل‌های ضروری مانند آهن و فولیک اسید، و کنترل بیماری‌های مزمن است. این اقدامات به جلوگیری از کمخونی در مادر و در نتیجه تضمین ذخایر آهن کافی برای رشد سالم نوزاد کمک می‌کند.
تغذیه مناسب و مصرف مکمل آهن:
برای پیشگیری از کمخونی در نوزاد، مادر باردار باید رژیم غذایی سرشار از آهن داشته باشد و با تجویز پزشک، مکمل‌های آهن و فولیک اسید مصرف کند. این کار به تأمین ذخایر کافی آهن برای نوزاد در حال رشد کمک کرده و خطر کمخونی پس از تولد را کاهش می‌دهد.
– تشخیص و درمان کمخونی مادر: شایع‌ترین علت کمخونی در نوزاد، کمخونی فقر آهن در مادر است. مادران باردار باید آزمایش‌های منظم خون (CBC) انجام دهند تا از نظر کمخونی بررسی شوند.
– مصرف مکمل آهن: پزشک معمولاً برای مادران باردار مکمل آهن تجویز می‌کند، حتی اگر کمخونی نداشته باشند، زیرا نیاز به آهن در دوران بارداری افزایش می‌یابد.
– مصرف فولیک اسید: مصرف کافی فولیک اسید قبل و در طول بارداری برای پیشگیری از کمخونی مگالوبلاستیک در مادر و نوزاد حیاتی است.
مصرف ویتامین‌ها و مواد معدنی کافی:
– ویتامین B12: به خصوص در مادران وگان یا گیاه‌خوار، مصرف مکمل ویتامین B12 اهمیت دارد، زیرا کمبود آن می‌تواند منجر به کمخونی در نوزاد شود.
– کنترل بیماری‌های مزمن مادر: برخی بیماری‌های مزمن مادر مانند بیماری‌های التهابی، کلیوی یا تالاسمی می‌توانند بر ذخیره آهن و تولید گلبول‌های قرمز نوزاد تأثیر بگذارند.
پرهیز از مصرف برخی داروها:
مادر باید مصرف هر دارویی را با پزشک خود در میان بگذارد. برخی داروها ممکن است بر تولید خون در نوزاد تأثیر بگذارند یا در صورت انتقال از جفت، باعث تخریب گلبول‌های قرمز نوزاد شوند.
مراقبت‌های دوران بارداری منظم:
ویزیت‌های منظم پزشک برای پیگیری سلامت مادر و جنین، تشخیص زودهنگام مشکلات احتمالی و مداخله به موقع بسیار مهم است.
۲- مراقبت‌های هنگام تولد و پس از زایمان (برای نوزاد):
مراقبت‌های هنگام تولد و پس از زایمان برای نوزاد شامل تأخیر در کلامپ بند ناف برای افزایش ذخیره آهن اولیه نوزاد است. همچنین، غربالگری‌های روتین و تغذیه مناسب (به خصوص با شیر مادر یا شیر خشک غنی‌شده با آهن) در ماه‌های اولیه زندگی به پیشگیری و تشخیص زودهنگام کمخونی کمک می‌کند.
تأخیر در کلامپ بند ناف (Delayed Cord Clamping):
توصیه می‌شود که بند ناف حداقل ۳۰-۶۰ ثانیه پس از تولد، یا تا زمانی که نبض بند ناف متوقف شود، کلامپ نشود. این کار اجازه می‌دهد که حجم قابل توجهی از خون جفت به نوزاد منتقل شود و ذخایر آهن او را افزایش دهد، که در پیشگیری از کمخونی فقر آهن در شش ماه اول زندگی بسیار مؤثر است.
غربالگری نوزادان:
غربالگری‌های روتین نوزادان برای تشخیص زودرس بیماری‌هایی مانند تالاسمی، کمخونی داسی شکل، یا کمبود G6PD (که می‌تواند منجر به کمخونی همولیتیک شود) مهم است.
تغذیه با شیر مادر:
شیر مادر بهترین منبع تغذیه برای نوزادان است. اگرچه میزان آهن در شیر مادر کم است، اما زیست‌دسترسی (قابلیت جذب) آن بسیار بالاست.
مکمل آهن برای نوزادان نارس یا با وزن کم تولد: این نوزادان در معرض خطر بالاتری برای کمخونی هستند و ممکن است نیاز به مکمل آهن از سنین پایین‌تر (معمولاً از ۱ تا ۲ ماهگی) داشته باشند. دوز و زمان شروع باید توسط پزشک تعیین شود.
مکمل آهن برای نوزادان ترم: در نوزادان ترم و سالمی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، ذخایر آهن معمولاً برای ۴ تا ۶ ماه اول زندگی کافی است. پس از ۶ ماهگی، با شروع غذاهای کمکی غنی از آهن، نیاز به آهن تأمین می‌شود. اگر تغذیه با شیر خشک غنی شده با آهن صورت گیرد، معمولاً نیازی به مکمل نیست.
درمان کم خونی نوزادان
درمان کمخونی در نوزادان به علت اصلی و شدت کمخونی بستگی دارد:
۱- شناسایی و درمان علت اصلی:
تشخیص دقیق: اولین گام، انجام آزمایش‌های خون کامل (CBC) و سایر آزمایش‌های تخصصی (مانند فریتین، آهن سرم، ظرفیت کلی اتصال به آهن (TIBC)، ویتامین B12، فولات، الکتروفورز هموگلوبین، تست کومبس برای کمخونی همولیتیک) برای تشخیص دقیق نوع و علت کمخونی است.
قطع داروهای مسبب: اگر کمخونی ناشی از دارو باشد، قطع آن دارو تحت نظر پزشک ضروری است.
درمان بیماری‌های زمینه‌ای: اگر کمخونی به دلیل بیماری‌های مزمن (مانند عفونت‌ها، بیماری‌های کلیوی) باشد، درمان آن بیماری‌ها حیاتی است.
۲- درمان‌های اختصاصی:
درمان‌های اختصاصی برای کمخونی در نوزاد به علت و شدت بیماری بستگی دارد. مکمل‌های خوراکی آهن شایع‌ترین درمان برای کمخونی فقر آهن هستند. در موارد شدید یا عدم پاسخ به درمان، ممکن است تزریق خون یا در کم‌خونی‌های همولیتیک، فتوتراپی و تعویض خون لازم باشد.
مکمل آهن:
شایع‌ترین درمان: برای کمخونی فقر آهن، مکمل‌های خوراکی آهن (معمولاً به صورت قطره) تجویز می‌شود. دوز و مدت زمان درمان توسط پزشک تعیین می‌شود.
پیگیری: پس از شروع درمان با آهن، باید پس از چند هفته آزمایش خون مجدد انجام شود تا پاسخ به درمان بررسی شود.
تزریق خون (Transfusion):
در موارد شدید: اگر کمخونی شدید باشد (هموگلوبین بسیار پایین)، نوزاد علائم بالینی شدید (مانند تنگی نفس، نارسایی قلبی) داشته باشد، یا به درمان با آهن پاسخ ندهد، ممکن است نیاز به تزریق گلبول‌های قرمز فشرده (Packed Red Blood Cells) باشد.
درمان‌های اختصاصی برای کمخونی همولیتیک:
فتوتراپی یا تعویض خون (Exchange Transfusion): در کم‌خونی‌های همولیتیک شدید (مانند بیماری همولیتیک نوزادان به دلیل ناسازگاری گروه خونی Rh یا ABO)، ممکن است برای کنترل زردی شدید ناشی از تخریب گلبول‌های قرمز، فتوتراپی یا تعویض خون (برای حذف آنتی‌بادی‌ها و بیلی‌روبین بالا) نیاز باشد.
ایمونوگلوبولین وریدی (IVIG): در برخی موارد کمخونی همولیتیک ایمنی، ممکن است برای مهار تخریب گلبول‌های قرمز تجویز شود.
مکمل ویتامین B12 و فولات:
اگر کمخونی نوزاد به دلیل کمبود ویتامین B12 یا فولات باشد، پزشک بلافاصله مکمل‌درمانی مناسب را آغاز می‌کند. این ویتامین‌ها برای تولید گلبول‌های قرمز سالم ضروری هستند و جایگزینی آن‌ها به سرعت می‌تواند وضعیت کمخونی را بهبود بخشد.
اریتروپوئیتین (Erythropoietin):
این هورمون که به تولید گلبول‌های قرمز کمک می‌کند، گاهی در نوزادان نارس با کمخونی مزمن یا نوزادان با بیماری‌های کلیوی که تولید اریتروپوئیتین آن‌ها مختل است، استفاده می‌شود.
۳- حمایت‌های تغذیه‌ای:
شیر خشک غنی‌شده با آهن: اگر نوزاد با شیر خشک تغذیه می‌شود، استفاده از شیر خشک غنی‌شده با آهن توصیه می‌شود.
غذاهای کمکی غنی از آهن: پس از ۶ ماهگی، با شروع تغذیه تکمیلی، باید غذاهایی مانند پوره گوشت قرمز، حبوبات، غلات غنی شده با آهن، و سبزیجات برگ سبز تیره در رژیم غذایی نوزاد گنجانده شود.
مصرف ویتامین C: ویتامین C به جذب بهتر آهن کمک می‌کند؛ بنابراین، مصرف میوه‌ها و سبزیجات غنی از ویتامین C (مانند پرتقال، توت فرنگی، کلم بروکلی) همراه با منابع آهن توصیه می‌شود.
مصرف قطره آهن برای کم خونی نوزادان
قطره آهن به منظور تامین آهن مورد نیاز بدن و پیشگیری از کمخونی به نوزادان بالای ۶ ماه داده می شود. همچنین این مکمل به رشد و تکامل ذهنی و جسمی و تقویت سیستم ایمنی بدن نوزاد نیز کمک می کند. در برخی موارد نیز ممکن است زودتر از شش ماه یعنی چهار ماهگی قطره آهن برای نوزاد تجویز شود.
میزان مصرف قطره آهن بر اساس نیاز درمانی کودک توسط پزشک تعیین می شود. اما به طور معمول مقدار مصرف قطره آهن برای نوزادان و خردسالان به صورت زیر است:
جدول نیاز روزانه و مقدار مصرف قطره آهن برحسب سن
تغییر شیر خشک چه اثری بر کم خونی نوزاد دارد؟
به عنوان یک اصل کلی، کوکانی که با شیر خشک تغذیه می شوند همانند کودکانی که شیر مادر می خورند به مکمل آهن نیاز دارند. اما دقت کنید در صورتیکه نوزاد با شیر خشک غنی شده با آهن تغذیه می شود و بخش قابل توجهی از تغذیه او با شیر خشک است، در مورد دادن قطره آهن به او ابتدا باید نظر پزشک را مطلع شوید.
در صورتیکه نوزاد با تعویض شیر خشک دچار مشکلات گوارشی شود یا به ترکیبات آن حساسیت نشان دهد باید با متخصص اطفال مشورت کنید تا با توجه به نیاز او شیر خشک مناسب را تجویز کند.
چه داروهایی ممکن است باعث کم خونی در نوزاد شوند؟
کمخونی در نوزادان می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، از جمله از دست دادن خون، تخریب سریع گلبول‌های قرمز (همولیز) یا تولید ناکافی گلبول‌های قرمز. در برخی موارد، داروها می‌توانند باعث کمخونی در نوزادان شوند، به خصوص از طریق مکانیسم همولیز (تخریب گلبول‌های قرمز).
از دسته‌های دارویی و داروهایی که در برخی موارد گزارش شده‌اند که باعث کمخونی در نوزادان (و گاهی کودکان بزرگ‌تر) می‌شوند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- برخی آنتی‌بیوتیک‌ها:
- سفالوسپورین‌ها (cephalosporins): این دسته از آنتی‌بیوتیک‌ها، به خصوص در مواردی، می‌توانند باعث کمخونی همولیتیک شوند.
- پنی‌سیلین‌ها و مشتقات آن‌ها (penicillins and their derivatives): از جمله پیپراسیلین-تازوباکتام (piperacillin-tazobactam) که در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) استفاده می‌شود، گزارش‌هایی مبنی بر ایجاد کمخونی همولیتیک وجود دارد.
- سولفونامیدها (sulfonamides): این دسته از آنتی‌بیوتیک‌ها نیز می‌توانند در برخی موارد باعث همولیز شوند.
- نیتروفورانتوئین (Nitrofurantoin): دارویی که برای عفونت‌های ادراری استفاده می‌شود.
۲- برخی داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs):
- ایبوپروفن (Ibuprofen): در موارد نادری در کودکان با کمخونی مرتبط دانسته شده است.
۳- سایر داروها:
- داپسون (Dapsone): دارویی که در درمان برخی عفونت‌ها مانند جذام استفاده می‌شود.
- لوودوپا (Levodopa): دارویی برای بیماری پارکینسون (البته در نوزادان کاربرد ندارد).
- متیل‌دوپا (Methyldopa): دارویی برای فشار خون بالا (مادر در دوران بارداری یا نوزاد در موارد خاص).
- کینیدین (Quinidine): دارویی برای آریتمی قلبی (بسیار نادر در نوزادان).
- فنازوپیریدین (Phenazopyridine): دارویی برای تسکین درد ادراری.
محصول پیشنهادی: مکمل کمخونی کودکان
بهترین قطره آهن برای نوزادان
با مراجعه به داروخانه های حضوری یا آنلاین با طیف گسترده ای از مکمل های آهن نوزادان رو به رو می شویم که تصمیم گیری را دشوار می کند. در این بخش داروخانه آنلاین داروبوم با توجه به کیفیت و استقبال مشتریان چند نمونه قطره آهن برای نوزادان را معرفی می کند.
۱- قطره فروسیس ویواکیدز
قطره فروسیس از برند سوئیسی ویواکیدز یکی از معروف ترین مکمل های کم خونی نوزادان به شمار می آید. این مکمل در پیش گیری از کم خونی ناشی از کمبود آهن مفید می باشد. قطره فروسیس حاوی آهن، اسید فولیک و ویتامین B12 می باشد که برای کودکان زیر یک سال موثر است. آهن ماده ضروری است که برای تکامل مغز و رشد جسمانی کودک در سال های اولیه تولد ضروری است.
۲- قطره سیدرال گوچه جونیا فارما
قطره سیدرال گوچه از برند ایتالیایی جونیا فارما یکی از بهترین مکمل های آهن ویژه کودکان است. این مکمل با دارا بودن مجوز رسمی از سازمان غذا و دارو جذب آهن بدن را افزایش می دهد و از کم خونی پیشگیری می کند. قطره سیدرال گوچه با اسانس کارامل طعم نامطلوب سایر قطره های آهن را ندارد و به خوبی توسط کودک مصرف می شود. این مکمل هم برای تامین آهن کودک و هم مادر مفید است.
۳- قطره آهن کودکان آپوویتال
قطره آهن کودکان آپوویتال در پیشگیری از کم خونی ناشی از فقر آهن مفید است. این قطره مناسب کودکان زیر دو سال است که مصرف روزانه ۲ میلی لیتر توسط فرزند دلبندتان سطح آهن را ارتقا می دهد. همچنین این مکمل خوراکی تا حد زیادی از سیستم ایمنی بدن کودک محافظت کرده و قدرت یادگیری را افزایش می دهد.
سخن پایانی
درمان کم خونی ناشی از کمبود آهن در نوزادان قابل پیشگیری و در صورت بروز درمان می شود. برای اینکه سلامت جسم و ذهن فرزند خود را در سال های آینده تضمین کنید باید از همین سنین نوزادی به دریافت کافی آهن در رژیم غذایی او توجه کنید. امروزه انواع مکمل کم خونی در داروخانه ها با قیمت مناسبت در دسترس است.