آنچه در این مقاله می خوانید:
کیسه صفرا عضو کوچکی است که درست در زیر کبد در سمت راست بدن قرار دارد. عملکرد اصلی آن ذخیره و ترشح صفرا است که به بدن در هضم چربی ها کمک می کند. سنگ کیسه صفرا از بیماری های رایج این عضو بدن است که جراحی تخلیه کیسه صفرا و همچنین داروهای سنگ شکن کیسه صفرا از جمله کپسول دفع سنگ کیسه صفرا دو تا از اقدام های درمانی آن می باشند.
تغییرات سبک زندگی می تواند به جلوگیری از مشکلات کیسه صفرا کمک کند. از آنجایی که چاقی یکی از عوامل خطر اصلی سنگ کیسه صفرا است، کاهش وزن تدریجی می تواند به شما کمک کند. همچنین مصرف غذاهای سالم تا حد زیادی از ابتلا به سنگ کیسه صفرا پیشگیری می کند.
فهرست مطالب
کیسه صفرا چیست؟
کیسه صفرا اندام کوچکی است که صفرا را ذخیره می کند و توسط سیستم مجاری توخالی به نام درخت صفراوی به دستگاه گوارش متصل می شود. کیسه صفرا به صورت دندانه ای در زیر لوب سمت راست کبد قرار دارد. عرض آن حدود یک اینچ و طول آن سه اینچ است و در یک انتها مخروطی است که به مجرای کیستیک متصل می شود. کیسه صفرا یک اندام عضلانی است که در صورت نیاز به صفرا منقبض می شود و آنزیم را وارد مجرای کیستیک می کند.
وظیفه اصلی کیسه صفرا ذخیره، تمرکز و رهاسازی صفرا در دستگاه گوارش است. کیسه صفرا یک اندام عضلانی است که در صورت نیاز به صفرا منقبض می شود و صفرا را مجبور به عبور از لوله ای به نام مجرای کیستیک می کند.
کیسه صفرا کجاست؟
کیسه صفرا در قسمت تحتانی (زیر) و خلفی (پشت) کبد در ربع سمت راست (بخش) فوقانی شکم در مقابل دوازدهه قرار دارد. کیسه صفرا از طریق مجاری معروف به مجاری صفراوی به کبد متصل می شود.
کیسه صفرا توسط سیستمی از مجاری توخالی به نام درخت صفراوی به دستگاه گوارش متصل می شود. کیسه صفرا، مجاری صفراوی (لوله هایی که صفرا در آنها عبور می کند) و ساختارهای مرتبط (که مسئول تولید و انتقال صفرا هستند) چیزی را تشکیل می دهند که سیستم صفراوی نامیده می شود. گاهی اوقات به آن مجرای صفراوی نیز گفته می شود.
از طریق این سیستم، صفرا از کبد (جایی که سلول‌های کبد صفرا را می‌سازند و ترشح می‌کنند) به سیستم مجاری واقع در داخل و خارج کبد جریان می‌یابد که به صفرا اجازه می‌دهد از مجاری کبدی راست و چپ به مجرای مشترک کبدی تخلیه کند.
صفرا از مجرای مشترک کبدی جاری می شود که از کیسه صفرا به مجرای کیستیک می پیوندد و مجرای صفراوی مشترک را تشکیل می دهد.
مجرای صفراوی مشترک از کبد به بخش اول روده کوچک (اثنی عشر) می رود که در آنجا مقداری از صفرا برای کمک به تجزیه چربی دفع می شود. توجه داشته باشید که ۵۰ درصد صفرایی که از مجرای صفراوی مشترک می گذرد در کیسه صفرا ذخیره می شود.
پس از خوردن غذا، هورمونی به نام کوله سیستوکینین ترشح می شود. این هورمون باعث آزاد شدن صفرا می شود و صفرا شروع به تجزیه چربی در سیستم گوارشی می کند.
عملکرد کیسه صفرا
به طور کلی هضم چربی کار سختی است. بدن در برابر تجزیه چربی ها برای انرژی قابل استفاده مقاومت می کند. صفرا آنزیمی قوی است که به تجزیه چربی ها کمک می کند. وقتی غذایی که می خورید حاوی چربی باشد، معده و دوازدهه (بخش اول روده کوچک) ماده ای ترشح می کنند که کیسه صفرا را تحریک می کند تا منقبض شود و در نتیجه صفرا را مجبور به ورود به دستگاه گوارش می کند. صفرا چربی را امولسیون می کند و آن را برای تولید انرژی در دسترس قرار می دهد.
چندین عملکرد مهم برای کیسه صفرا وجود دارد که عبارتند از:
- ذخیره و تغلیظ صفرا
- پاسخ به هورمون های روده (مانند کوله سیستوکینین) برای تخلیه و پر کردن مجدد ذخایر صفراوی آن
- کمک به تنظیم ترکیب صفرا (درصد آب، نمک های صفراوی و …)
- کنترل جریان صفرا به روده کوچک
- انقباض، ترشح صفرا به مجرای صفراوی و دوازدهه (اولین بخش روده کوچک)
صفرا چیست؟
صفرا یک مایع قلیایی قهوه ای مایل به سبز شامل مواد زائد، کلسترول و نمک های صفراوی است. صفرا یک آنزیم گوارشی نیست، اما نمک صفراوی به روشی مشابه عمل می کند، به این ترتیب که قطرات بزرگ چربی را امولسیون می کند.
آناتومی کیسه صفرا
کیسه صفرا یک اندام توخالی کوچک و گلابی شکل است. عرض آن تقریباً یک اینچ و طول آن ۳ اینچ است و در یک انتها مخروطی است که در آنجا به مجرای کیستیک متصل می شود. می تواند تقریباً ۳۰ تا ۵۰ سانتی متر مکعب (سی سی) صفرا را ذخیره کند.
کیسه صفرا به سه بخش تقسیم می شود که عبارتند از:
۱- فوندوس: پایه گرد بزرگی که شیره صفرا را ذخیره می کند، فوندوس قسمت انتهایی (انتهای دور) کیسه صفرا را تشکیل می دهد که زاویه دار است و باعث می شود آن را به سمت دیواره شکم قرار دهد.
۲- بدن: بخشی از کیسه صفرا که شروع به باریک شدن به سمت گردن می کند.
۳- گردن: ناحیه ای که کیسه صفرا همچنان باریک می شود و با پیوستن به مجرای کیستیک (که به مجرای صفراوی منتهی می شود) باریک می شود.
اختلالات مربوط به کیسه صفرا
مشکلات رایج کیسه صفرا شامل عفونت، سنگ، التهاب یا انسداد کیسه صفرا می باشد.
سنگ کیسه صفرا در اصطلاح پزشکی کللیتیازیس (cholelithiasis) گفته می شود. رسوبات صفرا مانند سنگریزه در کیسه صفرا هستند. آنها می توانند بسیار کوچک به اندازه دانه شن یا به بزرگی توپ گلف باشند. آنها به صورت یک سنگ صفراوی منفرد یا مجموعه ای از سنگ های متعدد در اندازه های مختلف تجمع می یابند.
دو نوع سنگ کیسه صفرا وجود دارد که عبارتند از:
۱- سنگ های صفراوی کلسترولی (ساخته شده از کلسترول حل نشده، زرد رنگ و شایع ترین نوع هستند)
۲- سنگ های کیسه صفرا رنگدانه (سنگ های قهوه ای تیره یا سیاه که ناشی از بیلی روبین بیش از حد در صفرا هستند)
سایر بیماری های کیسه صفرا عبارتند از:
- کوله سیستیت (التهاب کیسه صفرا)
- بیماری مزمن (طولانی مدت) کیسه صفرا (بیماری شامل ناتوانی کیسه صفرا در انقباض و تخلیه صفرا)
- گانگرن کیسه صفرا (مرگ بافت در کیسه صفرا که شایع ترین علامت بیماری های درمان نشده مانند سنگ کلیه یا در افراد مبتلا به دیابت است)
- آبسه های کیسه صفرا
- نقایص مادرزادی (شرایطی که در بدو تولد وجود دارد) کیسه صفرا
- کلانژیت اسکلروزان (شرایط پیشرونده کبد و کیسه صفرا که منجر به زخم و انسداد مجاری صفراوی می شود)
- تومورهای مجاری صفراوی یا کیسه صفرا
علت سنگ کیسه صفرا
دلایل متعددی برای تشکیل سنگ کیسه صفرا وجود دارد، از جمله:
۱- کبد ممکن است بیش از آن چیزی که بتواند در آن حل شود، صفرا ترشح کند.
۲- بدن ممکن است رنگدانه اضافی به نام بیلی روبین داشته باشد که نمی تواند حل شود.
۳- کیسه صفرا ممکن است به طور کامل یا به دفعات مورد نیاز تخلیه نشود.
علائم سنگ کیسه صفرا
علائم مشکلات کیسه صفرا برای همه یکسان نیست. برخی افراد اصلا علائمی ندارند. هنگامی که سنگ های کیسه صفرا جریان صفرا را مسدود می کنند، می توانند باعث ایجاد علائم زیر شوند:
- درد ناگهانی در سمت راست یا وسط شکم که ممکن است به پشت کشیده شود؛ به خصوص بعد از خوردن وعده های غذایی چرب.
- تهوع و استفراغ
- تب یا لرز
- زردی (زردی پوست یا چشم)
- تغییر رنگ ادرار یا مدفوع
سایز سنگ کیسه صفرا
اندازه سنگ کیسه صفرا بسیار متفاوت است. برخی از افراد ممکن است یک سنگ بزرگ تشکیل دهند، در حالی که برخی دیگر ممکن است صدها سنگ کوچک داشته باشند. معمولاً قطر سنگ های صفراوی ۵ تا ۱۰ میلی متر است.
هر چه سنگ کیسه صفرا بزرگتر باشد، احتمال انتقال آن از کیسه صفرا به مجرای صفراوی مشترک کمتر است. سنگ با اندازه بزرگ به سادگی نمی تواند از مجرای کوچک کیستیک عبور کند و بنابراین عوارض زردی یا پانکراتیت مرتبط با سنگ کیسه صفرا را ایجاد نمی کند.
مطالعات ارتباط احتمالی بین اندازه سنگ کیسه صفرا و سرطان کیسه صفرا را نشان داده اند. عوامل زیادی وجود دارد که بر سرطان کیسه صفرا تأثیر می گذارد و در کل یک بیماری نسبتاً غیر معمول است. با این حال، اکثر بیماران مبتلا به سرطان کیسه صفرا، سنگ کیسه صفرا نیز دارند. این سئله ممکن است تا حدی مربوط به پاسخ التهابی اندام به سنگ باشد.
در نهایت، اندازه سنگ کیسه صفرا نسبت به علامت دار یا بدون علامت بودن سنگ کیسه صفرا اهمیت کمتری دارد. پزشکان تنها زمانی تمایل به برداشتن کیسه صفرا دارند که سنگ کیسه صفرا بدون توجه به اندازه سنگ (مگر اینکه بسیار بزرگ باشد) علامت دار شود.
اندازه طبیعی سنگ صفراوی چیست؟
پاسخ این است که در مورد سنگ کیسه صفرا اندازه طبیعی وجود ندارد. برخی از بیماران از چند تا صدها سنگ صفراوی کوچک دارند. سایر بیماران دارای یک سنگ صفراوی منفرد به بزرگی ۵ سانتی متر خواهند بود، اگرچه سنگ کیسه صفرا به این اندازه نادر است.
چه زمان سنگ کیسه صفرا را درمان می کنیم؟
همه افراد مبتلا به سنگ کیسه صفرا علامت دار نمی شوند. تقریباً ۱۰ تا ۲۰ درصد از کسانی که سنگ کیسه صفرا دارند علائمی را تجربه می کنند. برخی دیگر ممکن است یک حمله را تجربه کنند، معمولاً آن را با مسمومیت غذایی یا سایر مشکلات گوارشی اشتباه می گیرند و هرگز حمله دیگری را تجربه نمی کنند. با این حال، به طور معمول پس از اولین حمله شانس حمله بعدی به طور چشمگیری افزایش می یابد. این حملات بعدی ممکن است اغلب یا به ندرت رخ دهند.
در نهایت، صرف نظر از اندازه سنگ، مهم است که سنگ های علامت دار به موقع درمان شوند زیرا می توانند منجر به عوارض جدی تری بیماری کیسه صفرا شوند. بیمارانی که کیسه صفرا خود را به صورت انتخابی برمی دارند، معمولاً عوارض کمتر و بهبودی کوتاه‌تری دارند.
درمان سنگ کیسه صفرا
گزینه های درمانی برای سنگ کیسه صفرا شامل جراحی برداشتن کیسه صفرا و داروهای سنگ شکن سنگ کیسه صفرا می باشد. در ادامه هر کدام را توضیح می دهیم.
۱- جراحی برداشتن کیسه صفرا (کوله سیستکتومی)
پزشک ممکن است جراحی برداشتن کیسه صفرا را توصیه کند، زیرا سنگ های صفراوی اغلب عود می کنند. هنگامی که کیسه صفرا برداشته می شود، صفرا به جای اینکه در کیسه صفرا ذخیره شود، مستقیماً از کبد به روده کوچک شما جاری می شود.
جراحی کیسه صفرا که به نام کوله سیستکتومی شناخته می شود شامل برداشتن کیسه صفرا است، سنگ های صفراوی پس از این درمان نمی توانند دوباره تشکیل شوند. برای ادامه حیات نیازی به کیسه صفرا نیست و در اکثر افراد، بدن قادر است از دست دادن کیسه صفرا را با حداقل عوارض جانبی جبران کند.
اگر زردی چشم، تب یا لرز و درد شدید شکم دارید، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
۲- داروهایی برای دفع سنگ کیسه صفرا
داروهای خوراکی ممکن است به حل شدن و دفع سنگ کیسه صفرا کمک کنند. اما ممکن است ماه ها یا سال ها طول بکشد تا سنگ های صفراوی به این روش حل شوند و در صورت توقف درمان، سنگ های صفراوی دوباره تشکیل می شوند.
گاهی اوقات داروها تاثیری ندارند. داروهای سنگ کیسه صفرا معمولا مورد استفاده قرار نمی گیرند و برای افرادی که نمی توانند تحت عمل جراحی قرار گیرند استفاده می شود.
- کپسول دفع سنگ کیسه صفرا
برخی افراد ادعا می‌کنند که شستشو یا پاکسازی کیسه صفرا می‌تواند به شکستن سنگ‌های صفراوی و تخلیه کیسه صفرا کمک کند. با این حال، هیچ مدرک علمی برای حمایت از این ادعاها وجود ندارد.
در بیشتر موارد، پاکسازی کیسه صفرا شامل خوردن یا نوشیدن ترکیبی از روغن زیتون، گیاهان دارویی و برخی از انواع آب میوه در طول چند ساعت است. طرفداران ادعا می کنند که پاکسازی کیسه صفرا به شکستن سنگ های صفراوی کمک می کند و کیسه صفرا را تحریک می کند تا آنها را در مدفوع آزاد کند. علاوه بر خوراکی های طبیعی می توانید از کپسول دفع سنگ کیسه صفرا و پاک سازی کبد برای این منظور استفاده کنید.
- دفع سنگ کیسه صفرا با سولفات منیزیم
سولفات منیزیم یا همان نمک اپسوم ماده ای است که برای تخلیه و دفع سنگ کیسه صفرا بکار می رود. سولفات منیزیم ترشح صفرا را افزایش داده و اسفنکتر Oddi را شل می کند و در نتیجه باعث تخلیه و کاهش حجم کیسه صفرا شود. همچنین می تواند اسپاسم و درد کیسه صفرا را کاهش دهد. بهتر است بدانید کمبود منیزیم می تواند خطر تشکیل سنگ کیسه صفرا را افزایش دهد. انواع قرص منیزیم در داروخانه ها موجود است که برای درمان کمبود منیزیم مفید است.
- بهترین نوشیدنی برای کیسه صفرا
شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه نوشیدن قهوه باعث آزاد شدن کوله سیستوکینین می شود، ماده ای که انقباض کیسه صفرا را افزایش می دهد و ترشح صفرا را تحریک می کند. این موضوع باعث شده است که مردم به این فکر کنند که آیا نوشیدن قهوه در صورت داشتن سنگ کیسه صفرا خوب است یا خیر. خبر خوب این است که نوشیدن قهوه کاملا بی خطر به نظر می رسد. در واقع ممکن است حتی اثر محافظتی داشته باشد.
محققان به این نتیجه رسیده اند که مصرف قهوه با کاهش چشمگیر خطر سنگ‌های صفراوی مرتبط است. محققان مشاهده کرده اند افرادی که حداقل ۶ فنجان قهوه در روز می‌نوشند تا ۲۳ درصد کمتر در معرض خطر ابتلا به بیماری علامتی سنگ کیسه صفرا می باشند.
راه های پیشگیری از ابتلا به سنگ کیسه صفرا
طبق شواهد موجود، تغییر در رژیم غذایی و کاهش وزن (اگر اضافه وزن دارید) ممکن است به پیشگیری از سنگ کیسه صفرا کمک کند. متخصصان برای کمک به پیشگیری از سنگ کیسه صفرا موارد زیر را توصیه می کنند:
- بیشتر از غذاهای حاوی فیبر استفاده کنید، مانند میوه ها، سبزیجات، لوبیا و نخود فرنگی.
- غلات کامل، از جمله برنج قهوه ای، جو دوسر و نان سبوس دار.
- کربوهیدرات های تصفیه شده کمتر و شکر کمتر بخورید.
- برای کمک به انقباض و تخلیه منظم کیسه صفرا از چربی های سالم مانند روغن ماهی و روغن زیتون استفاده کنید.
- از چربی های ناسالم که اغلب در دسرهای خامه ای و غذاهای سرخ شده یافت می شوند، اجتناب کنید.
رژیم غذایی
از آنجایی که به نظر می رسد کلسترول در تشکیل سنگ کیسه صفرا نقش دارد، توصیه می شود از خوردن بیش از حد مواد غذایی دارای چربی اشباع بالا خودداری کنید. غذاهای سرشار از چربی اشباع عبارتند از:
- سوسیس و کالباس
- کره و روغن صنعتی
- کیک و بیسکویت
- مواد غذایی حاوی روغن نارگیل
برای پیش گیری از ابتلا به سنگ کیسه صفرا یک رژیم غذایی سالم و متعادل توصیه می شود که شامل مقدار زیادی میوه و سبزیجات تازه (حداقل ۵ وعده در روز) و غلات کامل است. همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می دهد مصرف منظم آجیل، مانند بادام زمینی یا بادام هندی می تواند به کاهش خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا کمک کند.
کاهش وزن
اضافه وزن و چاقی میزان کلسترول را در صفرا افزایش می دهد که خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا را افزایش می دهد. شما باید وزن خود را با خوردن یک رژیم غذایی سالم و ورزش منظم کنترل کنید. همچنین باید از رژیم های کم کالری و سریع برای کاهش وزن خودداری کنید. شواهدی وجود دارد که این کار شیمی صفرا را مختل می کند و خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا را افزایش می دهد.
افرادی که چاقی دارند ممکن است کیسه صفرا بزرگی نیز داشته باشند که به خوبی کار نمی کنند. برخی از مطالعات نشان داده‌اند که افرادی که مقدار زیادی چربی در اطراف کمر خود دارند، نسبت به افرادی که چربی دور باسن و ران‌های خود دارند، بیشتر در معرض ابتلا به سنگ‌های صفراوی هستند.
با این حال، کاهش وزن بسیار سریع ممکن است شانس شما را برای تشکیل سنگ کیسه صفرا افزایش دهد..
کاهش وزن سریع چگونه بر سنگ کیسه صفرا تأثیر می گذارد؟
هنگامی که برای مدت طولانی غذا نمی خورید یا به سرعت وزن کم می کنید، کبد شما کلسترول اضافی را در صفرا آزاد می کند. کاهش وزن سریع همچنین می تواند از تخلیه مناسب کیسه صفرا جلوگیری کند. جراحی های کاهش وزن نیز ممکن است منجر به کاهش وزن سریع و خطر بیشتر سنگ کیسه صفرا شود.
شانس شما برای ایجاد سنگ کیسه صفرا ممکن است به نوع درمان کاهش وزن شما بستگی داشته باشد. رژیم‌های غذایی یا جراحی‌هایی که باعث کاهش وزن سریع می‌شوند بیشتر از رژیم‌های کاهش وزن آهسته منجر به مشکلات سنگ کیسه صفرا می شوند. اگر سنگ های صفراوی خاموش دارید، ممکن است علائم سنگ کیسه صفرا را نیز در شما ایجاد کند.
چگونه می توانم با خیال راحت وزن کم کنم تا شانس ابتلا به سنگ کیسه صفرا را کاهش دهم؟
کاهش وزن با سرعت آهسته ممکن است احتمال ابتلا به سنگ کیسه صفرا را کاهش دهد. کارشناسان به افرادی که اضافه وزن دارند، توصیه می کنند که با کاهش وزن ۵ تا ۱۰ درصدی از وزن اولیه خود در یک دوره شش ماهه اقدام کنند. انتخاب مکمل کاهش وزن، به شما کمک می کند احتمال ابتلا به سنگ کیسه صفرا را نیز کاهش دهید.
سوالات متداول از کیسه صفرا
در این بخش به برخی از پر تکرارترین سوالات درباره کیسه صفرا پاسخ داده شده است.
عوارض برداشتن کیسه صفرا چیست؟
برداشتن کیسه صفرا باید هر گونه درد یا ناراحتی که به دلیل سنگ کیسه صفرا داشتید را تسکین دهد. اکثر افراد می توانند نسبتاً سریع یک رژیم غذایی عادی را از سر بگیرند، اگرچه برخی ممکن است برای مدت کوتاهی پس از جراحی در هضم غذاهای چرب دچار مشکل شوند. همچنین ممکن است حملات موقتی اسهال یا یبوست داشته باشید. زندگی بدون کیسه صفرا معمولاً عوارض طولانی مدتی ایجاد نمی کند.
چرا کیسه صفرا برداشته می شود؟
کیسه صفرا شیره صفرا و آنزیم های قوی را ذخیره می کند که در برخی موارد می تواند سنگ ایجاد کند. این سنگ ها پوشش کیسه صفرا را تحریک می کنند و گاهی از طریق درخت صفراوی مهاجرت می کنند. اغلب اوقات این عمل بدون حادثه اتفاق می افتد. با این حال، سنگ ها می توانند در مجاری صفراوی قرار بگیرند که باعث درد شدید می شود.
آیا می توانم بدون کیسه صفرا زنده بمانم؟
برداشتن کیسه صفرا یک رخداد معمولی در پزشکی است که تأثیر جدی روی سلامت فرد ندارد. اگر رژیم غذایی پرچرب داشته باشید، ممکن است نداشتن کیسه صفرا آزاردهنده باشد. به یاد داشته باشید که کیسه صفرا آنزیم هایی را به منظور تجزیه چربی ذخیره و ترشح می کند تا به عنوان انرژی برای بدن استفاده شود. پزشک تمام اطلاعات لازم درباره هر گونه تغییرات در سبک زندگی را به شما خواهد داد.